Ekonominin oluşabilmesi için üretim, üretimin sürdürülebilirliği içinse ürünlerin iç ve dış pazarlara ulaşması gerekiyor. Ülke içindeki ticari faaliyetlerde eşya serbest bir şekilde yerine ulaşabiliyor. Ancak sınır ötesine mal göndermek ve yurt dışından mal almak, gümrük işlemlerine tâbi. İhracat ve ithalat esnasında, öncesinde ve sonrasındaki bu işlemler gümrük müşavirleri tarafından yürütülüyor.
Müşavirlik mesleği şirketler için çok önemli. Şirketler iş yapış şekillerini, müşavirleriyle birlikte karar veriyor. Yapılan işlerin kanunlara, iş ahlakına ve insan onuruna yakışır şekilde yapılması hem müşavirlerin hem de şirketlerin itibarlarını artırıyor.
Yeminli mali müşavirler hazine ve maliye bakanlığı tarafından dikkate alınırken, gümrük müşavirleri maalesef gerektiği şekilde önemsenmiyor. Acı ama gerçek! Gümrük müşavirleri belirlenen asgari tarifelerde iş yapmaya çalışırken, yaşanan aksaklıkları dile getiriyor. Türkiye’nin dış ticarette yaşadığı döviz kayıpları ortada. Gümrüklerde yaşanan beklemeler asıl dış ticareti yapan şirketlerin değil, devletin kaybıdır. Bin dolarlarla ifade edilen bekleme masrafları dış ticaret yapan şirketlerin cebinden çıkıyor. Bu şirketlerin hak ve hukukunu korumakla görevli olan gümrük müşavirleri ise bu durumu sürekli gündemde tutuyor. Ama yetkili merciler bu duruma seyirci kalıyor. Yani yeminli mali müşavirlere gösterilen özen ve hassasiyetin yüzde biri maalesef gümrük müşavirliğine gösterilmiyor. Tabi ki burada gümrük müşavirlerinin birlik olamaması ve tek vücut halinde hareket edememesinin önemi var.
Gümrük müşavirliğinin önemini, uzun yıllardır gümrük müşavirliği yapan, aynı zamanda bu işin okulunu da bitiren duayen müşavir UGM Şirket Ortağı Yusuf Bulut Öztürk ile konuştuk.
Kanunlar ve uygulamaları dış ticaret için en önemli konu. Ünsped Gümrük Müşavirliği Şirket Ortağı Yusuf Bulut Öztürk “Bu mesleğin erbapları, dış ticaret işlemlerinin mevzuata uygun yürütülmesi ve dış ticaret kaynaklı vergilerin doğru tahsili hususlarında devreye giriyor. Serbest muhasebeci ve mali müşavirlerin mali disiplinin gerçekleştirilmesi hedefinde ve vergi uygulamalarının başarısında üstlendikleri rol gibi çok önemli bir görevi yerine getiriyor. Gümrük belgelerinin hazırlanması ve eşyanın ithalatı ve ihracatını kapsayan iş zincirinde vazgeçilemez bir dişli çark olan gümrük müşavirleri, bilgi birikimleriyle dış ticaret çarklarının hatasız dönmesinde kritik öneme sahiptir” diyor.
Dış ticarette izin gereksinimlerinden tutunda yazma çizme kontrol beyan hesaplama gibi yüzlerce küçük detay bileşkesini oluşturan tüm bürokrasinin mümkün olduğu kadar süratli ve hatasız yerine getirilmesini sağlayan gümrük müşavirleri maalesef Ticaret Bakanlığı ve gümrükler genel müdürlüğü tarafından imtiyazlandırıldığı halde yeteri kadar desteklenmiyor. Örneğin UGM Gümrük Müşavirliği yetkililerinden aldığım bilgiye göre 2022 yılı ilk çeyreği olan Ocak Mart dönemi 3,7 milyar dolarlık ihracat işlemini sorunsuz tamamlarken, devletimiz hazinesine de 15 milyar Türk liralık ithal vergileri tahsiline aracılık etmiş. Tabi bu veriler ilgili bakanlığımız veya genel müdürlüğümüz tarafından ne kadar değer verildiğini bilmiyorum. Yani gümrük müşavirleri haklı olarak gölgede kaldıklarını düşünüyor.
Kanuni mecburiyet olmasa da birçok ülkede gümrük işlemlerinin büyük çoğunluğu fiilen, yeterlilik belgeli ya da özel sertifikalı uzman gümrük müşavirleri eliyle gerçekleştiğini hatırlatan Yusuf Bulut Öztürk “Günümüzde giderek dijitalleşen, daha çetrefilli hale dönüşen ve küreselleşmeyle birlikte farklı birçok yeni konsepti bünyesinde barındıran gümrük işlemleri, mesleğe duyulan ihtiyacı daha da artırıyor. Karmaşık serbest ticaret anlaşmaları (STA) ve neredeyse mühendislik bilgisi gerektiren menşe düzenlemeleri ise uzmanlaşmayı zorunlu kılıyor. Şunun da altını çizmeliyiz ki; merkezi gümrükleme, elektronik veri değişimi, tek pencere, tek durak noktası, öz değerleme, iyi niyetli yükümlü gibi uygulamalar ve blockchain, yapay zekâ, nesnelerin interneti gibi yüksek teknoloji imkanlarıyla e-gümrükleme daha da yayınlaşacak. Haliyle gümrük müşavirliği işlevinde değişiklikler meydana gelecek” diyor.
Türkiye’deki gümrükleme sektörü her geçen yıl büyüyor. Gümrük müşavirleri, gümrük müşavir yardımcıları, iş takip personeli, müşteri temsilcisi, idari ve teknik personel, kurye, muhasebe elemanı ve diğer çalışanlarla beraber sektörde halihazırda yaklaşık 50 bin kişi istihdam ediliyor. Bu aileleriyle birlikte hesaplandığında yüz binleri geçiyor. Bu kadar çok sayıda insanın ekmek kapısı olan gümrük müşavirliği mesleği maalesef hak ettiği yerde değil. Dış ticarette gümrük işlemleri olmazsa olmaz. İşin hızlı ve güvenli yapılması ülkenin yararına. Müşavirler gümrüklerdeki mayınlı araziyi temizlerken, diğer yandan da şirketlerin malını düzgün bir şekilde teslim etmeye çabalıyor. Aslında yapılacak iş çok basit. Çıkarılan kanunlara bütün kurum ve kuruluşların kayıtsız şartsız uyması. Görün bakın o zaman işler nasıl da tıkır tıkır işler.
Gümrük müşavirliği uygulamaları ülkeden ülkeye farklılıklar gösteriyor. Dünya Gümrük Örgütü’nün (DTÖ) gümrük müşavirlerine ilişkin 2016 yılında yayımladığı “Study Report” mevcut tabloyu ortaya koyuyor. Rapora göre DTÖ üyesi ülkelerin yüzde 96’sında gümrük müşavirleri aktif halde.
Meslekte ehliyet ve yetkinliğin önemini vurgulayan Yusuf Bulut Öztürk “Gümrük müşavirliği, öte yandan sorumluluğu hayli ağır mesleklerden biri. Sorumluluk hem eksik vergi ödenmesini hem de bu vergi kaybından kaynaklanan para cezasını içeriyor. Meslek; Gümrük Kanunu’nda belirtilen eğitim, staj, belli suçlardan ceza almamış olmak ve yapılan mesleki yeterlilik sınavında başarı, kriterlerini ve kanundan alınan yetkilerle gümrük işlemlerinin yerine getirilmesinde ehliyet ve yetkinliği gerektiriyor. Türkiye’de herkes gümrüklerde doğrudan temsilci olabiliyor. Dolaylı temsilcilik ise sadece gümrük müşavirlerince icra edilebiliyor” diyor.
Mesleğin başlangıçtaki adı gümrük komisyonluğu idi. Rüsumat Emaneti’nce 25 Haziran 1909 tarihinde yayımlanan 252 sayılı tamim, meslekle ilgili ilk mevzuat. Tamim, gümrük komisyoncularına iş takibi için gümrük idaresinden ruhsatname almalarını şart koşuyor.
1973 tarihli ve 1615 sayılı Gümrük Kanunu’nda, gümrük komisyonculuğu için aranan koşulların yanı sıra, nasıl sınav yapılacağı ve komisyoncu ile komisyoncu karnelerinin nasıl alınacağına ilişkin hükümler yer alıyor. Gümrük komisyoncularının bir dernek altında örgütlenmeleri gerektiği ilk defa kanunla hükme bağlanıyor.
Gümrük Birliği’nin sonucu olarak yürürlüğe giren 1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanunu’yla meslek gümrük müşavirliğine dönüşüyor. Kanun meleğin kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşu şeklinde örgütleninceye geçiş hükümlerini düzenliyor ancak aradan geçen bunca süreye rağmen hala mesleki örgütlenme gerçekleştirilebilmiş değil.
Geri