Geri
Tuncay ÖZKAN
Gümrük Müşaviri
“Sınır Ticareti” esas itibarıyla, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde bulunan Artvin, Ardahan, Kars, Iğdır, Ağrı, Van, Hakkâri, Şırnak, Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Hatay illerinin ihtiyaçlarının bir kısmının, sınır komşusu ülkelerden ithalat yoluyla daha düşük maliyetle karşılanması ve bu illerimizden ihracatın artırılması suretiyle söz konusu illere ekonomik canlılık kazandırılması amacıyla yapılan uluslararası ticaretin adıdır.
Bu ticaret, sınır komşusu ülke ile müşterek sınır hattı üzerinde kurulan ve sınır ticareti yapılabilen mağazaların bulunduğu sınır ticaret merkezlerinde yapılmaktadır. Ticaret, sınır ticareti yapabilen bu iller ile sınır ötesi yerleşim yerlerinin olduğu şehirler arasında yapabilmektedir. İlgili illerde en az bir yıldır yerleşik olarak faaliyette bulunan esnaf ve tacir, sınır ticareti kapsamında ithalat ve ihracat yapabilmektedir.
Sınır Ticaretinin yasal dayanağı 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 172 nci maddesidir. Maddede, “Türkiye ile komşu ülkeler arasında coğrafi durum ve bölge ihtiyaçları göz önünde bulundurularak yapılacak sınır ticaretinin kapsamını belirlemeye, sınır ticareti yapılacak sınır ticaret merkezlerinin kurulmasına ve buralardan yapılacak ihracat ve ithalatın usul ve esaslarını belirlemeye veya sınır ticareti yoluyla serbest dolaşıma girecek eşyadan alınacak vergileri göstermek üzere ilgili kanunlarda belirtilen azami hadleri geçmemek şartıyla tek ve maktu bir tarife uygulamaya Cumhurbaşkanı yetkilidir. Sınır ticaret merkezleri, gümrük işlemlerinin yürütülmesinde Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi dışında addedilir” hükmü yer almaktadır. Maddenin son fıkrasında sınır ticaretine ilişkin gümrük işlemlerinin Ticaret Bakanlığınca belirleneceği kaydedilmektedir.
Bu maddeye dayanılarak hazırlanan ve 18.03.2016 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 2016/8478 sayılı “Sınır Ticaretinin Düzenlenmesine İlişkin Karar”da yukarıda sözü edilen illerde Sınır Ticaret Belgesi ve İthalat Uygunluk Belgesi başvurularının ve bu Karar kapsamındaki ithalat ve ihracata ilişkin diğer konuları değerlendirmek üzere bir “İl Değerlendirme Komisyonu” kurulacağı belirtilmektedir. Komisyon Vali veya Vali Yardımcısı başkanlığında İl Jandarma Komutanlığı ya da İl Emniyet Müdürlüğü Temsilcisi, Defterdar, Gümrük Müdürü, Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürü, Ticaret İl Müdürü, Tarım ve Orman İl Müdürü, İl Ticaret ve Sanayi Odası ile Esnaf ve Sanatkarlar Odası temsilcilerinden oluşmaktadır.
13.12.2016 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan İhracat: 2016/11 sayılı “Sınır Ticaretinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğ” hükümlerine göre, sınır ticaretinin sınır ilindeki ilgili kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon içinde yürütülmesini teminen, Valilik nezdinde Ticaret İl Müdürlüğü bünyesinde Sınır Ticareti Bürosu kurulmaktadır. İl Değerlendirme Komisyonunun sekreterya hizmetini İl Ticaret ve Sanayi Odası yerine getirmektedir.
Sınır Ticareti kapsamında yapılacak ürün giriş ve çıkışı; yetkili gümrük kapısından veya Sınır Ticaret Merkezinden yapılmaktadır. Ticareti yapabilmek için esnaf ve tacire, ilgili “Sınır Ticaret Merkezi”nde mağaza kiralama ve sınır ticareti kapsamında ithalat-ihracat yapma yetkisi verilen belgenin adı “Sınır Ticaret Belgesi”dir. Bu belge “İl Değerlendirme Komisyonu”nun uygun görmesi halinde valilikler tarafından düzenlenmekte olup 3 yıl süre ile geçerli olmakta ve hiçbir şekilde devredilememektedir. Sınır Ticaret Belgesi’ne haiz olan esnaf ve tacirler, “İthalat Uygunluk Belgesi”ne ilişkin başvuruyu İl Ticaret Odası veya İl Ticaret ve Sanayi Odasına yapmaktadır. İthalat Uygunluk Belgesi de 90 gün süre ile geçerli olup hiçbir şekilde devredilememektedir.
Anılan Kararın 7 inci maddesinin 1 inci fıkrasında, “İthalat değer limitleri, her komşu ülke için; 75 milyon ABD Doları kadar tarım, 75 milyon ABD Doları kadar sanayi ürünleri olmak üzere yıllık toplam 150 milyon ABD Doları kadardır. Her bir komsu ülke için ithalat değer limiti 150 Milyon ABD Dolarından daha az olarak da belirlenebilir. Komşu ülkelerden bu Karar kapsamındaki illere yapılacak ithalata ilişkin sektörel ve toplam ithalat değer limitlerinin tahsisi, komşu ülke için belirlenen ithalat değer limitinin ilgili sınır illerine nüfusları oranında paylaştırılması suretiyle yapılır. Tahsis edilen ithalat değer limiti oranları yıl içinde değiştirilemez” denilmektedir.
Bu bağlamda, örneğin İran için belirlenen toplam 150 milyon ABD Dolarındaki limit nüfusları oranında Iğdır, Ağrı, Van ve Hakkari illerine paylaştırılmaktadır.
Sınır Ticaret Merkezlerinin fiziki olarak düzenlenmesi , eşya ve stok kontrollerinin yapılması ile bu merkezlere giriş ve çıkışlara ilişkin usul ve esaslar Ticaret Bakanlığınca tespit edilmektedir. Günümüzde faal olarak hizmet veren 4 adet Sınır Ticaret Merkezi mevcuttur. Bu merkezler; Ağrı (Sarısu) , Hakkari ( Esendere) , Van ( Kapıköy) ve Iğdır ( Dilucu) dur. Sınır Ticareti kapsamındaki ithalat ve ihracat işlemleri için gümrük beyannamesi düzenlenmektedir.
Sınır ticaret merkezlerindeki ticaretin özel bir amaca yönelik olması nedeniyle, bu normal ticarete göre bazı teşvik unsurlarıyla desteklenmektedir. Bu unsurlardan birisi vergi avantajıdır. Sınır Ticareti yoluyla yapılacak ithalatta tek ve maktu vergi uygulanmaktadır. Tek ve Maktu Vergi “Gümrük Vergisi) oranı sıfır , Katma Değer Vergisi ile Özel Tüketim Vergisi oranları tam olarak hesaplanmaktadır. Her ürün sınır ticareti kapsamına girmemektedir. Bu ürünleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
- İhracı ve ithali ilgili mevzuatla yasaklanmış ve ithali belli kurum ve kuruluşlara bırakılmış maddeler,
- Ticaret politikası Önlemleri kapsamında ki kota, koruma , damping ve sübvansiyona karşı vergi önlemlerine tabi ürünler,
- 5201 sayılı Harp Araç ve Gereçleri ile Silah , Mühimmat ve Patlayıcı Madde Üreten Sanayi Kuruluşlarının Denetimi Hakkında kanun kapsamında kontrole tabi ürünler
- Petrol ve petrol ürünleri,
- Çay, şeker, fındık, antepfıstığı, canlı hayvan, et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri.
Sınır ticareti kapsamında, üçüncü ülke menşeli ürünlerin ithalatına izin verilmediği gibi, transit ticarete de müsaade edilmemektedir. Sınır Ticaretinde “İthalat Uygunluk Belgesi” için miktar ve zaman bakımından sınırlamalar mevcuttur. İthalat Uygunluk Belgelerinin toplam değeri ilgili sınır ili bazında tarım ve sanayi sektörü için belirlenen yıllık ithalat değer limitinin % 5 ini geçememektedir. Zaman açısından ele aldığımızda ise esnaf veya tacir, ilgili gümrük kapısı veya Sınır Ticaret Merkezinden 30 gün içerisinde en fazla 75 bin ABD Doları değerinde eşya ithal edebilmektedir.
Türkiye’de bölgelerarası kalkınma farklılıklarını gidermek ve sınır komşuları ile ekonomik ilişkileri geliştirmeye yönelik olarak yapılan sınır ticareti, sınır illerinde ve bölgelerinde yaşayanların ekonomik refahının gelişimine katkı sağlayan önemli bir uygulamadır. Bölgelerin ihtiyaçlarına göre ticarete konu olan ürün çeşitleri belirlenmektedir. Özellikle doğu ve güney sınırlarımızda bulunan az gelişmiş illerde yapılan bu ticaretten yöre halkı memnun bulunmaktadır.
Kaynakça:
- 4458 Sayılı Gümrük Kanunu
- 2016/8478 sayılı “Sınır Ticaretinin Düzenlenmesine İlişkin Karar” (18.03.2016 tarih ve 29657 sayılı Resmi Gazete)
- (İhracat : 2016/11) sayılı “Sınır Ticaretinin Uygulanmasına İlişkin Tebliğ” (13.12.2016 tarih ve 29917 sayılı Resmi Gazete)
SORU VE CEVAPLAR
Soru 1 : Sınır Ticareti Merkezi nedir ?
Cevap: Sınır Ticareti Merkezi, ülkemizin yaşam standartlarının düşük ve işsizliğin ciddi boyutlarda olduğu Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde, ekonomik, sınai ve ticari faaliyetlere ivme kazandırılması, bölgede ki esnaf ve tacirler için komşu ülkelere ticaret merkezleri vasıtasıyla ticaret yapılarak ihracatın arttırılması ve vergi kolaylıkları sağlanarak il ihtiyaçları dahiline ithalat yapılması imkanı veren münhasır bir ticaretin yapıldığı yerlerdir.
Soru 2. “İthalat Uygunluk Belgesi” nedir ve nasıl alınır ?
Cevap: İthalat Uygunluk Belgesi , Sınır Ticareti Merkezlerine komşu ülkeden getirilerek ithal edilen ve ilgili iller dahilinde dağıtımı yapılan eşyayı satın almak üzere esnaf ile gerçek ve tüzel kişi tacirler (vakıflar , dernekler ve belediyeler ile bunlar tarafından kurulan veya bunların ortak oldukları firmalar hariç) adına düzenlenen belgedir.
Esnaf yada tacirler, İthalat Uygunluk Belgesi almak üzere ilgili ilin Ticaret veya Ticaret ve Sanayi Odasına başvurur. Söz konusu odalar talepleri Değerlendirme Komisyonuna iletir. Müracaatları uygun görülen esnaf ve tacirlere her bir ürün için bir Uygunluk Belgesi verilir. Uygunluk Belgesi dağıtımında, işletme büyüklüğü, bir önceki yılın cirosu, esnaf ve tacirin faaliyet alanı, kotalarda belirtilen ithalatın yapılabileceği dönemler ile kotaların hedeflenen sosyal faydayı sağlaması gibi kriterleri göz önünde bulundurulur.
Soru 3. İthalat Uygunluk Belgesinin geçerlilik süresi ne kadardır ?
Cevap : İthalat Uygunluk Belgesinin geçerlilik süresi düzenlendiği tarihten itibaren 90 gün olup bu süre uzatılmamaktadır.
Soru 4. Sınır Ticaret Merkezlerinden yapılacak ithalat ve ihracat için gümrük beyannamesi düzenlenmekte midir?
Cevap: Sınır Ticaret Merkezi üzerinden yapılacak ithalat ve ihracat işlemlerinde, gümrük beyannamesi düzenlenmektedir. Ayrıca ithalat ve ihracatta, insan sağlığı, can ve mal güvenliği, çevre ve tüketicinin korunması açısından ilgili mevzuata uygunluğu aranan, standart ve kalite kontrolü uygulanan maddelerin Sınır Ticaret Merkezlerinde ticarete konu edilmesinde ilgili mevzuatta öngörülen işaret ve belgeler de gümrük idarelerince aranmaktadır.
Soru 5 . Sınır Ticaret Merkezi istenildiği zaman herhangi bir ülkeyle kurulabilir mi?
Cevap : Sınır Ticaret Merkezinin amacına uygun işleyebilmesi için karşılıklılık prensibi gözetilerek faaliyette bulunması gerekmektedir. Buna göre, Sınır Ticaret Merkezi kurulması öngörülen ilimize komşu ülkeyle görüşülmekte, sistem anlatılmakta, karşılıklı olarak hangi eşyanın bu kapsamda ticaretine izin verileceği müzakere edilmekte ve son aşamada eğer karşı tarafla her noktada anlaşılırsa Sınır Ticaret Merkezi kurulmasına karar verilmektedir. Bu sürecin en önemli tarafı, karşı ülkenin de bizim onlara sağladığımız vergi avantajlarını bizim sınır ahalimize sağlamasıdır. Aksi halde tek taraflı olarak sistemin işlemesi mümkün olmayacaktır.
