Geri
Remzi AKÇİN
UGM Yönetim Kurulu Başkanı
Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE), Dünya Ticaret Örgütü, Dünya Gümrük Örgütü gibi uluslararası örgütler, gümrük süreçlerini kısaltmak ve dünya ticaretinin artırılmasına yönelik uygulamaları desteklemek amacıyla tek pencere sisteminin tüm üye ülkelerce kullanılmasını desteklemektedir.
Ticaret Bakanlığı 2022 Faaliyet Raporu’na göre 2022 yılı sonu itibariyle 21 adet kurum tarafından düzenlenen ve gümrük beyannamelerinin ekinde aranan 173 belge Tek Pencere Sistemi’ne (TPS) aktarılmıştır.
Gümrük işlemlerine ilişkin süreç, sadece gümrük idaresince sonuçlandırılan bir yapıya sahip değildir. Gümrük rejimine tabi tutulan bazı eşya, sadece mevzuatla belirlenmiş kurum veya kuruluş tarafından ithale edilebilir. Bazı eşya türleri için eşyanın niteliğine göre, kamu kurum ve kuruluşundan izin, belge, lisans, uygunluk yazısı alınması gerekir. Yine bazı eşya türlerinde (tarım ürünlerinde olduğu gibi) görev alanları gereğince kurumların denetimi söz konusudur. Bu kurumlara yapılan başvurular sonucunda alınan izin, lisans, uygunluk yazısı gibi belgelerin özellikle eşya ithalatı sırasında gümrük beyannamesine eklenmesi gerekmekte, bu suretle değişik mevzuatla konulan kuralların uygulanması sağlanmaktadır.
Her bir işlem bazında başvuru ve belgelerin takibi ve bunun gümrük işlemleri sürecinin içine oturtulması, eşyanın rejime tabi tutulması sürecini uzatmakta, bu da ekonomiye olumsuz bir maliyet unsuru olarak yansımaktadır. Ayrıca, bu belgelerin istenip istenmeyeceğinin takibi ve ibraz edilen belgelerin doğruluğunun kontrolü de sürekli olarak sorun oluşturmaktadır.
Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE), Dünya Ticaret Örgütü, Dünya Gümrük Örgütü gibi uluslararası örgütler, bu tür sorunları aşmak ve dünya ticaretinin artırılmasına yönelik uygulamaları desteklemek amacıyla tek pencere sisteminin tüm üye ülkelerce kullanılmasını desteklemektedir. Bilgi teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler dış ticaret işlemlerinde de etkisini göstermiş; özel sektörün ve kamu kurumlarının çalışma yöntemleri ve iş süreçleri de bu gelişmelerden etkilenmiş durumdadır.
TEK PENCERE NEDİR?
Tek pencere sistemi (single window), “gümrük işlemleri sırasında istenen belgelerin tek noktadan temin edilmesini ve gümrük işlemlerinin tek noktaya yapılan başvuru üzerinden yürütülmesini ve tamamlanmasını sağlayan” elektronik sistemdir.
Tek pencere sistemi ile bir taraftan “kırtasiyeciliğin azaltılması yoluyla ticaretin kolaylaştırılması”, diğer taraftan “ithalat ve ihracat işlemlerinde yapılan kontrollerin etkinliğinin arttırılması” amaçlanmaktadır.
Tek pencere terimi, sadece gümrük işlemleri için kullanılan bir terim değildir. Hemen hemen tüm işlemler için kullanılır. Örneğin deniz taşımacılığında Liman Tek Pencere sistemi kullanılmaktadır.
TEK PENCERENİN FAYDALARI
Tek pencere uygulamasıyla sağlanan faydaları şöyle sıralayabiliriz:
- Farklı kurumlarca düzenlenen belge, kontrol ve izinler ile bunlara ilişkin başvurular standart hale getirilmiştir.
- Ticaret erbabı, gümrük işlemleri ile ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına başvurusunu tek ve standart bir şekilde yaparak başvurunun akıbetini izleyebilir hale gelmiştir.
- Belgeler; gümrük idaresi, belge veren kurumlar ve ticaret erbabı tarafından sistemden görülebilmeye başlamıştır.
- Belgeler veya izinler kapsamında kişilere tanınan limitlerden düşüm yapılması gerektiğinde gümrük idaresi bunu belge üzerine kaydederek takip etmekteydi. Bu takipler artık bilgisayar sistemi tarafından yapılabilmektedir. Limitte kalan kullanılabilir bakiyeler hem gümrük idaresi hem belgeyi veren kurumlar hem de ticaret erbabı tarafından görülebilmekte ve takip edilebilmektedir.
- Ticaret erbabına hiçbir külfet getirmeden gümrük işlemlerinde kullanılan belgelerin daha hızlı ve etkin bir şekilde kontrol edilmesi, izlenmesi ve olası usulsüzlüklerin önüne geçilebilmesi sağlanmıştır.
- Ticaret erbabı, gümrük işlemlerinde gereken belgeler için ilgili kamu kurum ve kuruluşlara kendi ofisinden başvuru yapma ve başvurunun sonuçlarını takip etme olanağına kavuşmuştur. Bunun yanı sıra, sistem aracılığıyla düzenlenen belgelere hızlıca ulaşılabilmesi ve belgenin kağıt ortamında düzenlenerek gönderilmesi beklenmeden gümrük işlemlerinin yapılması imkan dahiline girmiştir.
- Tek Pencere Sistemi, firmalara, gümrük iş ve süreçlerini daha hızlı ve düşük maliyetle yürütme imkanı sağlamaktadır. Bu imkân, firmaların uluslararası rekabet gücünü artırmaktadır.
- Elektronik ortamda üretilen, birçok kayıt ile ilişkilendirilen ve otomatik olarak kontrol edilen izinler sayesinde, evrakların doğruluğu hazırlayan kişinin dikkat ve özenine bağlı olmaktan çıkarılmıştır. İnsan faktöründen kaynaklanan hatalar büyük ölçüde ortadan kalkmıştır.
- Tüm izin belgeleri sadece elektronik ortamda üretilerek güvenli sistemler üzerinde işlem görmektedir. Bu nedenle, sahte belge hazırlamak ve gümrük işlemlerinde kullanmak imkânsız hale gelmiştir.
ULUSLARARASI TEK PENCERE UYGULAMALARI
Tek Pencere Sistemi dünyada pek çok ülkede uygulanmaktadır. Bununla birlikte tek pencere konusunda standart uygulama bulunmamaktadır. Ülkelerin konumları ve ihtiyaçlarına göre uygulama farklılıklar göstermektedir.
Bazı ülkelerde tek pencere sistemine bütün devlet kurumları dahil edilmemiş, sınırlı sayıda devlet kurumunun katılımıyla tek pencere sistemi uygulanmaktadır. Bazı ülkelerde limanlar da tek pencere sistemine entegre edilmiştir. Avrupa Birliği ülkelerinde, 1960’lı yıllardan beri hem limanlar hem de hava limanlarının entegrasyonu ile ilgili çalışmalar sürmektedir. Avrupa Birliği’nde tüm gümrük sistemleri ile liman sistemlerinin entegre edilmesi çalışmaları ise devam etmektedir.
Bazı ülkelerde ulusal tek pencere sistemi uygulanmaktadır. Ulusal tek pencere sisteminin kurulduğu ülkelerde bütün devlet kurumları tek pencere sisteminde yer almakta ve işlemlerini bu sistem üzerinden yapmaktadır. Bu konuda en iyi uygulama Singapur ve Güney Kore’de bulunmaktadır.
Dünyada, bölgesel veya global tek pencere sisteminin kurulması ile ilgili çalışmalar da devam etmektedir. Özellikle Güney Doğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) ve Avrupa Birliği’nin üye ülkeleri arasında bir “tek pencere sistemi” kurulması yönünde çalışmalar sürmektedir.
TÜRKİYE’DE TEK PENCERE UYGULAMASI
Türkiye’de tek pencere sistemi, 20/03/2012 Resmi Gazete’de yayımlanan “Gümrük Hizmetlerinde Tek Pencere Sistemi” konulu 2012/6 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile başlamıştır. Bu Genelge ile “gümrük işlemleriyle ilgili tüm kamu kurumları ile yapılacak çalışmaların koordinasyonu da dâhil olmak üzere” tüm çalışmaların gerçekleştirilmesi görev ve yetkisi Ticaret Bakanlığı’na verilmiştir.
Mevzuat gereğince gümrük beyannamesi ekine konulması gereken belgeler incelenerek, bunlardan hangilerinin tek pencere sisteminde yer alması gerektiği, gümrük yetkilileri ile paydaş kurumlarca ortaklaşa belirlenmektedir.
Ticaret Bakanlığı 2022 Faaliyet Raporu’na göre 2022 yılı sonu itibariyle 21 adet kurum tarafından düzenlenen ve gümrük beyannamelerinin ekinde aranan 173 belge Tek Pencere Sistemi’ne (TPS) aktarılmıştır.
Tek pencere On Birinci Kalkınma Planı’nda (2019-2023) şu ifadelerle yer almıştır: “2016 yılında uygulamaya konulan Tek Pencere Sistemi, 2017 sonu itibarıyla 21 kurumu sisteme entegre ederek mükelleflerin gerekli birçok belge için tek noktadan bilgisayarla başvuru yapma ve temin etme imkanı sağlamış ve süreci kolaylaştırmıştır.”
On İkinci Kalkınma Planı’nda (2024-2028) ise tek pencere sistemi ismen anılmamakla birlikte şöyle yer almaktadır:
“624. Farklı kurumlarca yapılan kontrol, izin ve onay süreçleri basitleştirilecek ve bu süreçlerde aranan belgeler azaltılacaktır.
624.1. Belgelerin yerindeliği gözden geçirilerek sayısı azaltılacaktır.”
