YYS VE OKS AVANTAJLAR DEZAVANTAJLAR

M. Altay YEGİN

Gümrük Müşaviri

Gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi uygulamaları arasında yer alan “Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü” (YYS) ve “Onaylanmış Kişi Statüsü” (OKS) gümrük ve dış ticaret uygulamaları içerisinde çok yaygın bir kullanım alanına sahiptir.

Bu makalede her iki statünün tarihsel süreci, tanımı ve dış ticaret erbabına sağladığı avantajlar ile dezavantajlarına değinilecektir. Önceliği ise bugün bir “prestij belgesi” niteliği kazanan YYS’ye vermek isterim.

“Serüven güvenlikten doğdu” dersek yanlış bir tespit yapmamış oluruz. İkiz kule saldırıları  sonrasında,  2001  yılında  Amerika  Birleşik  Devletleri’nin  öncülüğünde kısa adı C-TPAT (Terörizme Karşı Gümrük ve Ticaret Ortaklığı) olan ve hızla yaygınlaşan bir uygulamanın fitili ateşlenmiş oldu. Sonrasında YYS, Avrupa Birliği’nin AEO (Yetkilendirilmiş Ekonomik Operatör) kendisine entegre etmesi ve elliden fazla ülkenin dahil olduğu, yirmiden fazla ülkenin de kendi mevzuatına entegre etme çalıştığı bir dış ticaret enstrümanı haline gelmiştir.

Ülkemizde ise 2009 yılında 5911 sayılı Kanunla Gümrük Kanununa eklenen hükümle ve 10.01.2013 tarih ve 28524 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği” ile YYS süreci başlatılmıştır. 2020 Haziran ayı itibarıyla, YYS Sertifikası sahibi firma sayısı 502’ye ulaşmış bulunmaktadır. Bu statüyü elde etmek isteyen işletmelerin sayısı her geçen gün artmaktadır.

Sertifika sahibi işletme sayısı arttıkça basitleştirme uygulamaları da yeni sertifika talepleri de doğru orantılı olarak arttı. Artan taleplerin kamuya iletilmesi amacıyla, sertifika sahibi işletmeler tek çatı altında "Yetkilendirilmiş Yükümlü (AEO) Derneği"nde bir araya geldi. YYS sertifikası sahibi kuruluşları bir araya getirmek, aralarında bilgi alışverişi, dayanışma ve eşgüdüm sağlamak, YYS kapsamında yararlanılan hak ve uygulamaların geliştirilmesi konusunda öneriler geliştirmek ve bu yolla dış ticaretin gelişmesine katkıda bulunmak amacıyla kurulan "Yetkilendirilmiş Yükümlü (AEO) Derneği"  31.05.2019 tarihi itibariyle faaliyetlerine başladı.

YYS Sertifikası, gümrük yükümlülüklerini yerine getiren, kayıt sistemi düzenli ve izlenebilir olan, mali yeterlilik, emniyet ve güvenlik standartlarına sahip bulunan, kendi oto kontrolünü yapabilen güvenilir firmalara gümrük işlemlerinde birtakım kolaylık ve imtiyazlar tanıyan uluslararası bir statü belgesidir. Bu statü belgesinin dış ticaret erbabına sağladığı avantajları ise şöyle sıralayabiliriz:

Basitleştirilmiş İşlemlere İlişkin Kolaylıklar;

• İhracatta Yerinde Gümrükleme (Firmanın belirlenen tesisinde ihracatı gümrükleme)
• İthalatta Yerinde Gümrükleme (Firmanın belirlenen tesisinde ithalat gümrüklemesi)
• Teminatlı işlemlerde; her bir işlem için ayrı ayrı 0 teminat vermek yerine kısmi veya götürü teminat uygulaması,
• Odalarca düzenlenen Gümrük İdarelerince Onaylanan ATR Dolaşım Belgelerinin düzenleyip onaylama yetkisi veren “onaylanmış ihracatçı” yetkisi,
• Eşyanın kıymetine bağlı kalmaksızın Fatura Beyanı Eur-Med; Eur.1 belgesi düzenleyip onaylayabilme yetkisi veren “Onaylanmış ihracatçı” yetkisi,
• 1 ay içerisinde eksiklikleri tamamlanmak üzere; eksik belge ile gümrük beyanında bulunulması.
• Eşya türüne göre farklılaşmayan şekilde taşıt üstü işlemlerden yararlanma.

Beyanın Kontrol Türüne Göre Kolaylıklar;

• İthalat-İhracatta eşya muayenesi ve kontrolünün olmadığı YEŞİL hat uygulaması
• Taşıt Üstünde Yeşil Hattan yararlanma

Emniyet ve Güvenliğe İlişkin Kolaylıklar;

• Azaltılmış zorunlu bilgilerden oluşan özet beyan verilmesi.
• İzinli gönderici yetkisine sahip firmaların yapacakları taşımalar için öncelikli sınır geçiş olarak sıralayabiliriz.
• Sertifikanın makro ve mikro düzeyde sağladığı avantajlar;
• Uluslararası pazarlarda tedarikçi olarak daha çok tercih edilme,
• Uluslararası piyasalarda güvenilir olarak tanınma,
• Karşılıklı tanıma anlaşması yapılan ülkelerde yetkilendirilmiş yükümlü olarak kabul edilme ve o ülkede yetkilendirilmiş yükümlü için sağlanan ayrıcalıklardan mütekabiliyet esasına dayanılarak faydalanabilme,
• Piyasada güvenilir kişi olarak tanınma ve daha çok tercih edilme,
• Boşaltma, yükleme, eşya ve aracın beklemesi gibi masrafların ortadan kalkması,
• Daha ileri düzeyde planlama,
• Mala zarar veriliş vakalarında azalış,
• Tedarik masraflarının azalması ve tedarikçilerle iş birliğinin artması,
• Sevkiyatlardaki gecikmelerde azalma olarak sıralayabiliriz.

YYS Sertifikasının en önemli dezavantajları, belge temini için gerçekleştirilmesi gereken  yatırım maliyetleri olarak ortaya çıkmaktadır. Başvuru evrakları arasında yer alan “ISO 9001” ve “ISO 27001” belgelerinin temini için gerekli alt yapısı olmayan işletmelerin yüksek maliyetlerle karşı karşıya kaldığı gözlenmektedir. Ayrıca yurt dışı uygulamalarına bakıldığında ve Türkiye uygulaması ile karşılaştırılma yapıldığında, emsalleri gibi tüm sistemin “bütünleşmiş” yani gümrük müşavirliği şirketlerini de içerecek şekilde dizayn edildiği görülmektedir.

Bir diğer basitleştirme uygulaması olan OKS belgesi 2003 yılında dış ticaret erbabının kullanımına sunulmuştur. Geçen zaman içerisinde birçok değişikliğe uğrayan A-B ve C statüleri son olarak yerini OKS ve 42/A modellerine bırakmıştır. Hali hazırda OKS, ihracatta sadece belirli rejimlerde mavi hattın kullanıldığı, ithalatta ise mavi hat uygulamasının kaldırıldığı bir basitleştirme uygulamasıdır. Belgenin dış ticaret erbabına sağladığı avantajlar ise şunlardır:

Basitleştirilmiş İşlemlere İlişkin Kolaylıklar;

• Odalarca düzenlenen Gümrük İdarelerince Onaylanan ATR Dolaşım Belgelerinin düzenleyip onaylama yetkisi veren “onaylanmış ihracatçı” yetkisi,
• 1 ay içerisinde eksiklikleri tamamlanmak üzere; eksik belge ile gümrük beyanında bulunma.
• Teminatlı işlemlerde; her bir işlem için ayrı ayrı 0 teminat vermek yerine kısmi ve götürü teminat uygulaması,
• Eşya türüne göre farklılaşmayan şekilde taşıt üstü işlemlerden yararlanma.

Beyanın Kontrol Türüne Göre Kolaylıklar;

• Sadece ihracat işlemlerinde OKS belgesinde 1000 rejimlerinde, 42/A statüsünde ise 1000-1040 ve 3151 rejimleri için MAVİ hat uygulaması bulunmaktadır.

OKS Sertifikasının dezavantajlarına baktığımızda ise, uygulamanın her geçen gün kapsamının daraltıldığı, mavi hattın kullanıldığı rejimlerin kısıtlı olduğu, asgari işçi sayılarının bir aydan bir yıllık ortalama işçi sayılarına yükseltildiğini gözlemliyoruz. Ayrıca belgenin geçerlilik süresinin de YYS ‘de olduğu gibi sınırsız değil iki yıllık geçerlilik süresinde olması ve iki yılda bir yenileme zorunluluğu bulunması, ticaret erbabının OKS’ye ilgisini her geçen gün azaltmaktadır.

İki sertifika karşılaştırıldığında, YYS’nin daha geniş kapsamlı bir uygulama olduğu ve OKS’nin giderek kapsamının daraltıldığı görülmektedir. Ayrıca Ticaret Bakanlığı’nın OKS belgesinden, YYS’ye geçişleri de düşünerek OKS 42/A belgesine denk gelen YYS-II modelini oluşturduğu gözlenmektedir.

Sonuç olarak diyebiliriz ki, iki sertifika arasında duraksamaya düşen işletmeler gelecek planlarını yaparken, tercihlerini yurt dışında bilinirliği olan ve uluslararası bir prestij belgesi olarak değerlendirilen YYS’den yöne yapmalıdırlar.

Kaynakça:

4458 sayılı Gümrük Kanunun 5/A Maddesi,

4458 sayılı Gümrük Yönetmeliğinin 22 ila 26. Maddeleri

Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği

Onaylanmış Kişi Statüsüne İlişkin Gümrük Genel Tebliği (Sıra No.1)