Gümrük Tarife Cetveli Nedir? İthalat ve İhracat İşlemlerindeki Kritik Rolü

Gümrük Tarife Cetveli, uluslararası ticarete konu olan eşyaların sınıflandırılmasında yeknesaklığı sağlamak amacıyla kullanılan ve her yıl Cumhurbaşkanı tarafından yenilenen ulusal bir sınıflandırma indeksidir. Bu cetvel, Türkiye’nin dahil olduğu tüm dış ticaret süreçlerinde kritik bir rol oynar.

Gümrük Tarife Cetveli, dış ticarete konu eşyaların cins ve niteliklerine göre numaralandırılarak sınıflandırıldığı bir cetveldir. Armonize Sistem (HS) kodları ile uyumlu olan bu cetvel, ithalat ve ihracat vergilerini belirlemek için kullanılır. Ürünlerin doğru sınıflandırılması, ticari risklerin azaltılması ve mevzuata uyum açısından UGM için önemlidir. Bu cetvel, uluslararası ticaretin vergi oranlarını ve politikalarını belirlemede kritik bir araçtır.

Gümrük Tarife Cetvelinin ne olduğu sorusuna kısa ve öz bir şekilde cevap vermek gerekirse; Gümrük Tarife Cetveli, Dünya Gümrük Örgütü bünyesinde uluslar arası ticarete konu eşyanın sınıflandırılmasında yeknesaklığı sağlamak amacıyla 01 Ocak 1958 tarihinde yürürlüğe giren ve örgüte üye ülkelerin ulusal tarife cetvellerinin temelini oluşturan Harmonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi´ne uygun olarak 14 Mayıs 1964 tarihinde 474 sayı ile kabul edilen Türk Gümrük Tarife Cetveli Hakkında Kanun´a dayanılarak her yıl Cumhurbaşkanı tarafından yenilenerek kabul edilen ulusal, eşya ve ekonomik değer sınıflandırma indeksidir. 

Gümrük Tarife Cetvelinin tanımı ve amacı

Dış ticaret konu eşyanın gümrük vergilerinin ve eşyanın tabi olduğu ithalat ve ihracat gerekliliklerinin belirlenebilmesi amacıyla, cins ve niteliklerine göre sistematik bir şekilde numaralandırılarak sınıflandırıldığı cetveli ifade eder şeklinde özetlenebilir.

Cetvelin uluslararası ticaretteki işlevi: 

Türkiye’nin dahil olduğu tüm dış ticaret süreçlerinde alınan veya satılan tüm ürün ve malların sınıflandırılması bu sisteme göre yapıldığından, gümrük tarife cetvelinin ithalat ve ihracat işlemlerindeki kritik rolü ve işlevi yadsınamayacak kadar büyüktür. 

HS Kodları ve Sınıflandırma Sistemi 

HS kod dendiğinde ise yukarıda bahsettiğimiz üzere resmi adı Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi (The Harmonized Commodity Description and Coding Systems) olan Harmonize Sistem; uluslararası ticarete konu olan tüm mallar için kullanılan uluslararası bir ticari sınıflandırma sistemini karşımıza çıkar. 

Harmonize Sistem (HS) kodlarının tanımı:

Küresel çapta yapılan uluslararası ticarette ürünlerin sınıflandırılması için kullanılan, gümrük tarafından verilen en az altı haneli HS code malların kendi aralarında ortak özelliklere göre kategorize edilmesini sağlar. Böylece dünya genelinde tüm ürünler sınıflandırılabilir ve gümrük işlerinin daha hızlı olması sağlanır. Temel olarak 21 bölüm ve 96 fasıldan oluşan bu kodlar ülkelere göre farklılık gösterir. Her fasıl önce 2’li kod sonra 4’lü 6’lı pozisyonlara ayrılmaktadır. Kulağa karmaşık gelen bu kod dizilimi ile ülke çapında vergilendirme ve verisel analizler oluşturma aşamaları hızlıca yapılabilir.

Ürünlerin doğru sınıflandırılmasının önemi:

İthalat vergileri ve ihracat vergileri ile tarife cetvelinin vergi oranlarının belirlenmesindeki rolü dikkate alındığında, bu sistemin doğru kullanılmasının önemi  açıkça anlaşılabilmektedir. Farklı ülkeler arası vergi farklılıkları da Dünya Gümrük Örgütü’ne üye ülkelerin Harmonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi´ne uygun olan ulusal tarife cetvellerinde belirlenen vergilerin farklılığından kaynaklanmaktadır. 

İthalat ve İhracat Vergileri

Gümrük tarife cetveli, her yıl Cumhurbaşkanı Kararı olarak yayımlanan İthalat Rejim Kararı’nın ekinde yer alır ve ithal edilecek eşyaya ait gümrük vergileri bu kararda gösterilir. 

Tarife cetvelinin vergi oranlarının belirlenmesindeki rolü:

Bir eşyanın gümrük vergi oranları belirlenirken temel alınan kaynak tarife cetvelidir.

Farklı ülkeler arası vergi farklılıkları:

Her ülke , kendi yerel mevzuatında ithale ve ihraca konu eşyanın vergi oranlarını belirlerken tarife cetvelini kullanır.

Gümrük Tarife Cetvelinin Kullanımı

Uluslararası ticarete konu edilen ürünlerin sınıflandırılmasında, Harmonize Sistemin sınıflandırma kuralları ve ilkeleri esas alınır. Armonize Sistem, 21 bölüm ve 99 fasıldan oluşur. Genel bir kural olarak, eşyaların üretim süreci veya gördükleri işlem sonucunda aldıkları duruma göre bu bölüm ve fasıllarda sıralandıklarını söylemek mümkündür. Armonize Sistemin ilk bölümlerinde çoğunlukla eşyanın ham hali, hammaddeler ve yarı mamuller yer alır.

Bölümler ilerledikçe eşyanın hammaddesinin veya işlenmemiş halinin geçirdiği işlem düzeyi artar; mamul ürünler ve işlenmiş ürünler Armonize Sistemin ilerleyen bölümlerinde yer alırlar. Bölüm numarası büyüdükçe eşyanın gördüğü işlem derecesinin arttığını söyleyebiliriz. Ticarete konu olan tüm mallar Armonize Sistemin 99 faslında, malın bileşimindeki maddelere göre, kullanım alanına veya kullanım amacına göre, imalat ve işleme derecesine göre gruplandırılırlar. Armonize Sistemin, kullanıcı ülkelerin kendi ulusal ihtiyaçlarına göre alt açılımlar yapmasına imkân veren bir mimarisi vardır.

Armonize Sistemin temelini 6 basamaklı bir kodlama sistemi oluşturur. Bu 6 basamaklı kodun ilk iki basamağı eşyanın hangi fasılda olduğunu belirtir. İkinci iki basamak ise eşyanın o fasıldaki hangi grupta yer aldığını işaret eder. İlk dört basamak Harmonize Sistem’de eşyanın “tarife pozisyonu” olarak adlandırılır. 6 basamaklı kodun son iki basamağı ise eşyayı biraz daha spesifik olarak tarif eden bir alt grubu gösterir. 6 basamaklı Armonize Sistem kodu, aynı zamanda eşyanın “tarife alt pozisyonu” olarak adlandırılır. Armonize Sisteme göre tarife sınıflandırması yapan tüm ülkelerde, yani dünya ticaretinin neredeyse tamamında kullanılan ilk 2, 4 ve 6 basamaklı kodlarla aynıdır.

Avrupa Birliği ülkeleri Armonize Sistemin 6 basamaklı kodlamasına iki basamak daha ekleyerek oluşturdukları 8 basamaklı “Kombine Nomanklatür” ü kullanırlar. Avrupa Birliği Kombine Nomanklatürüne ülkemizin farklı vergi uygulamalarını yansıtmak amacıyla iki basamak daha eklenerek 10 basamaklı bir kodlama sistemi elde edilmiş; istatistik kodlarını göstermek amacıyla iki basamak daha eklenerek toplam 12 basamaklı ulusal bir kodlama sistemi kurulmuştur. Bir ürünün ülkemizin tarife sınıflandırmasındaki yerini belirleyen 12 basamaklı koduna Gümrük Tarife İstatistik Numarası (GTİP) adı verilir.

Nasıl Doğru Kullanılır?

Gümrük tarife cetvelinin kullanımı ise oldukça teknik ve uzmanlık gerektiren bir konudur. GTİP Kodu belirlenirken, ürünün tam özellikleri ve karakteristikleri dikkate alınmalıdır. Ürünün bileşenleri, fonksiyonları, kullanım amacı ve diğer özellikleri, doğru sınıflandırmanın temelini oluşturur. Armonize sisteme göre tarife sınıflandırması yapılırken, eşyanın ticari adı kullanılmayabilir. Eşya ticari adıyla değil, yapısını veya işlevini esas alan bir ifadeyle tarif edilebilir. Örneğin, ticari adı “bilgisayar” olan ürün, tarife sınıflandırmasında “otomatik bilgi işlem makinesi” olarak tarif edilir. Kimi durumlarda ise eşya ticari adıyla veya gündelik hayatımızda bilinen ve kullanılan adıyla tarife sınıflandırmasında yer alabilir.

Ürününüzün GTİP’inin belirlenmesi için ticari adının yanı sıra teknik özelliklerinin bilinmesine de ihtiyaç duyulur. Ürüne ait kataloglar, ürünün numunesi, ürünün teknik içeriği ve ayırıcı özellikleri hakkında bilgi veren her türlü belge dikkate alınarak ürünün GTİP’i belirlenir. Tarife cetveli nasıl doğru kullanılır sorusuna verilecek en iyi yanıt, konuya hâkim bir uzmandan destek almak olacaktır. HS kodlarına göre ürün araştırması yapma ve ilgili vergi oranlarını ve düzenlemeleri bulma konusunda gümrük müşavirliği alanında uzman gümrük müşavirlerinden bilgi almak en sağlıklı yoldur.

HS kodlarına göre ürün araştırması yapma:

Dünya ticaretine konu ürünlerin araştırması HS kodlar üzerinden yapılmakta ve dış ticarete ilişkin tüm veriler HS kodlar üzerinden tutulmaktadır.

İlgili vergi oranlarını ve düzenlemeleri bulma:

Eşyalara ait vergi oranlarını ve ithalat ve ihracattaki gereklilikleri, HS kodlar üzerinden bulunur.

İthalat ve İhracat İşlemlerindeki Önemi

Ürününüzün tabi olduğu dış ticaret kuralları ve vergi oranları hakkında doğru bilgilere ulaşabilmeniz için, hangi GTİP’te sınıflandırıldığını bilmeniz gerekir. 

Doğru vergi hesaplamaları için cetvelin kullanımı:

İthal veya ihraç edeceğiniz ürüne uygulanacak olan vergi oranlarının, ürünün dış ticaretinin herhangi bir yasaklamaya, kısıtlamaya veya izne tabi olup olmadığının ve ürüne uygulanacak diğer dış ticaret kurallarının öğrenmek istiyorsanız; ilk olarak ürününüzün 12 basamaklı GTİP’inin ne olduğunu öğrenmeniz gerekir. Gümrük tarife cetvelinin ithalat ve ihracat işlemlerindeki önemi düşünüldüğünde, doğru vergi hesaplamaları için cetvelin kullanımı oldukça kritiktir. 

Ticari risklerin azaltılması ve mevzuata uyum:

Bununla beraber ticari risklerin azaltılması ve mevzuata uyum noktasında da tarife cetveli, dış ticaret erbabının yol haritasıdır.

 Gümrük Tarife Cetveli ve Küresel Ticaret

 Gümrük tarife cetveli ve küresel ticaret arasındaki ilişki, kendini en çok cetvelin uluslararası ticaret anlaşmalarındaki yerinde göstermektedir. 

Cetvelin uluslararası ticaret anlaşmalarındaki yeri:

Ülkeler, kendi aralarında imzaladıkları serbest ticaret anlaşmalarında, anlaşma konusu ürünleri belirlerken tarife cetvelini esas almaktadırlar.

Ticaret politikalarının şekillendirilmesindeki etkisi:

Ülkelerin ticaret politikalarının şekillendirilmesindeki etkisi de oldukça büyüktür.

Gümrük Tarife Cetvelinin Güncellenmesi ve Takibi

Dış ticaretin en önemli araçlarından biri olan tarife cetvelinin yenilenip güncellenmesi, belli bir sistematik içerisinde ve uzun sayılabilecek bir zaman zarfında yapılmaktadır. Armonize Sistemin güncel ve modern ticaret uygulamalarına, ürünlerin gelişimine ve kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verebilmesi için; Armonize Sistem Komitesi (Akit Taraflarca 1 temsilci, 1 oy), inceleme alt komisyonu ve bilimsel alt komitesi çalışmakta ve 5 ya da 6 yılda bir sistem güncellenmektedir.

Ülkemizde Armonize Sisteme uygun olarak hazırlanan Türk Gümrük Tarife Cetveli gümrük idaresi tarafından yıllık olarak hazırlanır. Bu hazırlık yapılırken, Armonize Sistemde yapılan uluslararası değişiklikler ve ulusal ihtiyaçlar dikkate alınarak gerekli değişiklikler ve güncellemeler gerçekleştirilir. Tarife Cetveli, her yılın 1 Ocak tarihi itibarıyla geçerli olmak üzere Resmi Gazete ’de yayımlanır. Türk Gümrük Tarife Cetveli, “Pozisyon No”, “Eşya Tanımı”, “Ölçü Birimi” ve “474 Vergi Haddi” sütunlarından oluşur. “474 sayılı Gümrük Giriş Tarife Cetveli Hakkında Kanunla belirlenen vergi oranlarını gösteren “474 Vergi Haddi” sütunu uygulamaya esas alınmaz

Mevzuat değişikliklerine ve güncellemelere uyum :

Tüm ülkeler için bir mevzuat değişikliklerine uyum önemli bir zorunluluktur. 

Güncel tarife cetvellerine erişim ve bu bilgilerin işletmelere etkisi:

Dış ticaret süreçlerinde gümrük idaresi karşında herhangi bir cezai durumla karşılaşılmaması adına da güncelleme ve uyum çalışmalarına azami dikkatin gösterilmesi gerekmektedir.

Sonuç olarak, Gümrük Tarife Cetvelinin ithalat ve ihracat üzerindeki etkisi 

Dış ticaretin bu denli yoğun ve karmaşık olduğu günümüzde, gümrük tarife cetveli, ihracat ve ithalat süreçlerinin en hızlı ve doğru şeklide yürütülmesi noktasında, en etkili araçtır.

Doğru kullanımının ticari başarıya katkısı:

Gümrük idareleri nezdinde herhangi bir cezai durumla karşılaşmamak ve operasyonel süreçlerin aksamaya sebebiyet vermeyecek şekilde yürütebilmek için tarife cetvelinin doğru kullanımı hayati öneme haizdir.

Uluslararası ticarette bilinçli ve bilgi sahibi olmanın önemi:

Günümüz dış ticaretinde, ithalat ve ihracat süreçlerinin oldukça karışık ve maliyetli olduğunu ve tüm bu sürecin eşyanın tarifesi üzerinden belirlendiğini düşündüğümüzde, tarife cetvelini kullanmayı bilmenin önemi açıkça görülmektedir.