Otuz Yıllık Ticari Büyüme ve Yoksulluğun Azaltılması

Dünya Ticaret Örgütü'nü kuran Marakeş Anlaşması'nın 15 Nisan 1994'te imzalanmasından bu yana küresel ticaret artarak, 2023 yılında 30,4 trilyon ABD dolarının üzerine çıkmış ve 1995'ten bu yana beş kat artmıştır. 

Aynı zamanda, DTÖ kapsamında gümrük tarifeleri önemli ölçüde düşerek ticaret maliyetlerinin azaltılmasına yardımcı olmuştur. Ticaretteki bu büyüme, dünya genelinde yoksulluğun önemli ölçüde azaldığı bir döneme denk gelmiştir; bu da ticaretin ekonomik kalkınmayı destekleme ve insanların yaşamlarını iyileştirme üzerindeki etkisini göstermektedir.

Mal ve Hizmet Ticareti Önemli Ölçüde Büyümüştür

DTÖ 30 yıl önce kurulduğunda amaç açıklık, kapsayıcılık ve iş birliğine dayalı yeni bir küresel düzen yaratmaktı. Esas olarak mal ticaretiyle ilgilenen Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'nın (GATT) halefi olarak kurulan DTÖ, üyelerinin ticareti yaşam standartlarını yükseltmek, istihdam yaratmak ve insanların yaşamlarını iyileştirmek ve bir araç olarak kullanmalarına yardımcı olmak amacıyla, hizmet ticareti ile fikri mülkiyet konularını kapsamaktadır.

DTÖ'nün kuruluşundan bu yana geçen 30 yıl, yeni bir ticaret ve ekonomik büyüme çağını başlatmıştır. 1995 ve 2023 yılları arasında toplam dünya ticareti- mal ve ticari hizmetler- yılda ortalama yüzde 5,8 oranında güçlü bir büyüme göstermiştir. Bu da dünya ticaretinde neredeyse beş katlık bir artış anlamına gelmektedir.

Özellikle ticari hizmet ticareti, mal ticaretini geride bırakarak yıllık ortalama yüzde 6,8 artarken, mal ticareti yüzde 5,5 artmıştır.

Dünya ticaretindeki büyüme, aynı dönemde yılda ortalama yüzde 4,4 oranında artan küresel gayri safi yurt içi hasılayı (GSYH) geride bırakmıştır. Küresel ticaretin GSYH'ye oranı, 1995'te yüzde 20'den 2022'de yüzde 31'e yükseldikten sonra, mal ticaretinin ödemeler dengesi bazında değer olarak düşmesiyle, 2023'te yüzde 29'a gerileyerek, önemli bir artış eğilimi göstermiştir.

Bu durum, 2008-09 küresel mali krizi ve 2020'deki COVID-19 salgını sırasında yaşanan geçici düşüşlere rağmen, ekonomilerin ticaret yoluyla birbirine bağlılığının arttığını göstermektedir.

Hizmetlerin Ticaretteki Payı- Özellikle Dijital Olarak Sunulan Hizmetler- Artıyor

Geçtiğimiz otuz yıl, hizmetlerin küresel ticaretteki payının artmasına da tanıklık etmiştir.

Böylece, ticari hizmetlerin dünya ticaretindeki payı 1995'te yüzde 19 iken, 2023'te yüzde 25'e yükselmiştir. Ancak bu rakamların, yabancı hizmet şirketlerinin yerleşik iştirakleri tarafından yapılan yerel satışları içeren Hizmet Ticareti Genel Anlaşması'nın 3. modu kapsamındaki hizmet ticaretini hesaba katmadığını belirtmek gerekir.

Sonuç olarak, bu rakamlar küresel ticaretteki hizmet faaliyetlerinin gerçek boyutunu önemli ölçüde düşük göstermektedir. DTÖ'nün yakın zamanda Küresel Ticaret Görünümü ve İstatistiklerinde sunulan son tahminlerine göre, mod 3 hizmet ticareti de dahil edildiğinde, 2022 yılında hizmetlerin küresel ticaretteki payı yüzde 42'ye yaklaşmıştır.

Gelişmekte Olan Ekonomiler Arasındaki Ticaretin Payı Önemli Ölçüde Artmıştır

Son otuz yılda, gelişmekte olan ve yükselen ekonomilerdeki ticaretin sağladığı hızlı ekonomik büyüme, özellikle gelişmekte olan ekonomiler arasındaki küresel ticaretin büyümesiyle birlikte ticaret modellerini de önemli ölçüde dönüştürmüştür.

Gelişmekte olan ekonomiler arasındaki ticaret, yılda yüzde 9,7 oranında artarak 1995 yılında küresel ticaretin onda birinden daha az iken, 2022 yılında yaklaşık yüzde 25'e yükselmiş ve toplam 6,1 trilyon ABD doları değerine ulaşmıştır.

Buna karşılık, gelişmiş ekonomiler arasındaki ticaret 1995 yılında küresel ticaretin yarısından fazlasını oluştururken, 2022 yılına gelindiğinde bu oran yüzde 39'a düşerek ticaret akışlarında gelişmekte olan ve yükselen ekonomilere doğru göreceli bir kayma olduğunu teyit etmiştir.

Tarifeler ve Ticaret Maliyetleri Azaldı

DTÖ'nün kurulduğu 1995 yılından bu yana tarifelerde belirgin bir düşüş eğilimi göze çarpmaktadır.  DTÖ üyeleri tarafından en çok kayrılan ülke (MFN- Most Favoured Nation) esasına göre uygulanan basit ortalama tarife (DTÖ üyelerinin diğer tüm DTÖ üyelerine tarife oranları ve pazara erişim dahil olmak üzere, aynı ticari muameleyi uyguladığı) yüzde 13,1'den yüzde 8,8'e düşmüştür.

Benzer bir eğilim, ortalama MFN tarifesinin yüzde 7,1'den yüzde 3,8'e düşmesiyle, ticaret ağırlıklı bazda uygulanan tarifeler için de ortaya çıkmaktadır. 1996 ve 2022 yılları arasında, uygulanan tarifelerin ticaret ağırlıklı ortalaması, tercihli tarifelerin tam olarak kullanıldığı varsayımına dayanarak yüzde 6,9'dan yüzde 2,0'a düşmüştür.

Artan Ticaret Küresel Yoksullukta Keskin Bir Düşüşle Aynı Zamana Denk Geldi

1995 ve 2022 yılları arasında düşük ve orta gelirli ekonomiler küresel ihracattaki paylarını yüzde 17'den yüzde 32'ye çıkarmıştır. Bu süre zarfında, bu günlük 2,15 ABD dolarının altında gelirle geçinen ekonomilerde, nüfuslarının oranında kayda değer bir düşüş yaşanmıştır. Bu rakam 1995'te yüzde 40 iken 2022'de yüzde 10'a düşerek ticaretin bu bölgelerdeki yoksulluğun azaltılması ve ekonomik kalkınma üzerindeki olumlu etkisini açıkça göstermiştir.