GÜMRÜKTE DİJİTAL DÖNÜŞÜM…

Hüseyin Cahit SOYSAL
UGM YÖNETİM KURULU ÜYESİ 
 

BİLGE Sistemi’nin devreye girdiği dönemde, ithalatta ve ihracatta ön izin veya lisans olarak aranan tüm belgeler yine ilgili kamu kuruluşlarından kâğıt ortamında temin edilerek beyannameye iliştiriliyordu. Bugün genç jenerasyonun “kolay” olarak tanımladığı dış ticaret işlemleri, dijitalleşmenin gümrük idarelerinde yaygınlaşması ve süreç iyileştirmeleri sayesinde gümrük yükümlülerini çok da zorlamayacak konuma geldi.

Yirminci yüzyılın sonlarında küresel düzeyde dijital dönüşüm rüzgârları esmeye başlamıştı. Türk Gümrük İdaresi de bu rüzgârların gerisinde kalamazdı. 1996 yılının başında Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) arasında oluşturulan Gümrük Birliği (GB), İdareyi dijitalleşmeye iten diğer bir etkendi. Gümrük İdaresinin modernizasyonu için, siyasi ve iktisadi iklim de uygundu.

HANTAL YAPIYI DİJİTAL ORTAMA TAŞIMAMAK!

Gümrükler Genel Müdür Yardımcısı olarak görev yaptığım o yıllarda, modernizasyon konusunda gerek yurt dışında gerekse yurt içinde 10’dan fazla eğitim ve seminere katılmıştım. Her biri kendi alanında küresel düzeyde uzman olan sunucuların üzerinde konsensüse vardıkları tek gerçek şuydu: “Mevcut hantal yapıyı dijital ortama taşımak hiçbir değişim sağlamaz. Dijitalleşme, iş istasyonlarının sayısında düşüş yaratırsa gerçek anlamda sıçrama yaratabilir.”

MODERNİZASYON PROJESİ BİRİM BAŞKANLIĞI…

2021 yılında yayımlanan “Bir BİLGE Kişi” adlı kitabımızda da belirtildiği gibi, 1997 yılında Gümrük Müsteşarlığı bünyesinde kurulan “Modernizasyon Projesi Birim Başkanlığı” görevine atanmış ve projenin realize edilmesini sağlamıştık. Zamanın olanaklarıyla kurulan bilgisayar sistemi ve BİLGE (BİLgisayarlı Gümrük Etkinlikleri) yazılımının ayrıntılarına anılan kitapta değinmiştik.

DEVRE DIŞI KALAN İŞ İSTASYONLARI, BELGE, İMZA VE MÜHÜRLER…

Bu yazıda, BİLGE yazılımıyla gümrük işlemlerinin bilgisayar ortamına aktarılması sırasında sistem dışına atılan iş istasyonlarına ve uygulamadan kaldırılan belge, imza ve mühürlere değineceğiz.

1. İşlemlerin dijital ortama aktarılmasıyla işlevleri ortadan kalkan gümrük çalışanları:

• Sundurma giriş kapısı muhafaza memuru (giriş kayıtlarının dijital ortama aktarılması)
• Manifesto kabul memuru
• Manifesto tescil memuru
• Gümrük ambar memuru (dijital ortama aktarılmamış ambar giriş listeleri hazırlanması)
• Beyanname kabul memuru
• Beyanname tescil memuru
• Gümrük müdür yardımcısı (beyanname havalesi yönüyle)
• Gümrük müdür yardımcısı (tespit, tam tespit, kısmi muayene havalesi yönüyle)
• Gümrük muayene memuru (fiziki muayene kapsamının belirlenmesi yönüyle)
• Kimyahane kayıt memuru (dijital ortama aktarılmamış müracaat sırasının belirlenmesi)
• Veznedar (vergilerin banka hesaplarına yatırılması olanağı sağlanınca)
• Gümrük Kolcusu 
• Sundurma çıkış kapısı muhafaza memuru (çıkış kayıtlarının dijital ortama aktarılması)

1. İşlemlerin dijital ortama aktarılmasıyla kaldırılan belgeler:

• Ordino: Tüm süreçlerin bir kâğıt üzerinde izlenebilmesi amacıyla kullanılan ve gümrük manifestosunu vermekle yükümlü nakliyeci tarafından manifesto bilgilerine uygun olarak doldurularak gümrük komisyoncusuna verilen ve gümrük beyannamesinin tescilinden kapatılmasına kadar her aşamada görev yapan memurların da imza ve kaşe vurarak bir sonraki görevliye gönderdikleri belge, süreçlerin BİLGE sistemine yüklenmesiyle işlevini yitirdi. 
• Gümrük Manifestosu: Orijinal manifestoya göre düzenlenen ve tüm alt taşıma senetlerinin eklendiği belge, dijital ortamda düzenlenerek gümrük idarelerine gönderilmesiyle işlevini yitirdi. 
• Giriş Manifesto Tescil Defteri: Tescil defterlerinin dijital ortamda ve arka planda oluşturulmasıyla işlevini yitirdi.
• Çıkış Manifesto Tescil Defteri: İhracat yükleri için düzenlenen ve tescil defterlerinin dijital ortamda arka planda oluşturulmasıyla işlevini yitirdi. 
• Sundurma Giriş ve Çıkış Kayıt Defteri: Geçici Depolama Yerleri kayıtlarının dijital ortama aktarması ve dijital ortamda arka planda oluşturulmasıyla işlevini yitirdi. 
• Antrepo Giriş ve Çıkış Defteri: Antrepo kayıtlarının dijital ortama aktarılması ve dijital ortamda arka planda oluşturulmasıyla işlevini yitirdi. 
• Çarşaf Beyanname: Sektör çalışanları tarafından gereksiz birçok bilgiyi içerdiğinden “çarşaf” olarak adlandırılan ve tek sayfalık SAD (Tek Tip Gümrük Beyannamesi) yürürlüğe girince yürürlükten kaldırılan gümrük beyannamesi formu. (Hali hazırda hem ithalat beyannamelerinin orijinal nüshaları hem de ihracat beyannameleri BİLGE Sistemi’nde dijital ortamda oluşturulmakta olup, ihracatta kâğıt ortamında beyanname ibrazına son verilmiştir.)
• Giriş Gümrük Beyannamesi Tescil Defteri: Tescil defterlerinin dijital ortamda ve arka planda oluşturulmasıyla ithalatta işlevini yitirdi.
• Çıkış Gümrük Beyannamesi Tescil Defteri: Tescil defterlerinin dijital ortamda ve arka planda oluşturulmasıyla ihracatta işlevini yitirdi. 
• Kasa Defteri: Tescil defterlerinin dijital ortamda ve arka planda oluşturulmasıyla veznede tutulmasından vazgeçildi. 

1. İşlemlerin dijital ortama aktarılmasıyla eksilen imza ve kaşeler:

• Defter mühürleri: Gümrüklerde o tarihlere kadar kullanılan defterler kullanıma açıldığı anda tüm sayfaları gümrük idaresinin mührü ile mühürlenirken, defter kullanımlarının ortadan kalkmasıyla bu mühürleme işlemi de sona erdi.
• Mum mühürler: Bugün ÜNSPED A.Ş.’nin logosu olarak her gün karşılaştığımız mum mühür görseli 1998 yılına kadar gümrük camiasında günlük kullanımda olan bir unsurdu. Gümrük beyannameleri doldurulduktan sonra ekleriyle birlikte “beyanname kabul memuruna” sunulur; memur kabulü uygun bulursa ekler ve beyanname birbirine tel zımba veya iple iliştirilir ve ekler beyannameden ayrılmasın veya sonradan değiştirilmesin diye üzerine eritilmiş kırmızı mum mühür dökülerek, gümrük müdürlüğünün tescil kaşesiyle mühürlenirdi. Dijitalleşmeyle birlikte mum mühür kullanımına da son verildi.
• Müdür muavini havale ve muayene meşruhatı: BİLGE Sistemi kendi risk kriterlerine göre beyannameyi sarı-yeşil-kırmızı-mavi hat yönlendirmesine tabi tuttuğu ve görevli muayene memuru ve gözetim memurunu görevlendirdiği için, beyanname üzerine gümrük müdür muavini havalesi ile imza ve kaşeleme işlemi de sona erdi.
• Beyanname eklerine tescil mührü: BİLGE Sistemi devreye girmeden önce tüm beyanname ekleri tescil memuru tarafından tescil kaşesi ile mühürlenirdi. Bu uygulamaya da son verildi.
• Sundurma giriş kapısı muhafaza memuru, manifesto kabul memuru, gümrük ambar memuru, beyanname kabul memuru, kimyahane kayıt memuru, veznedar, gümrük kolcusu, sundurma çıkış kapısı muhafaza memuru imza ve kaşeleri: Yukarıda sıralanan süreç iyileştirmeleri ile anılan memurların ithalat veya ihracat belgeleri üzerine attıkları imzalar ile bastıkları kaşelerin kullanımına da son verildi.

DİJİTALLEŞME GÜMRÜK İDARELERİNDE YAYGINLAŞINCA…

BİLGE Sistemi’nin devreye girdiği dönemde, ithalatta ve ihracatta ön izin veya lisans olarak aranan tüm belgeler yine ilgili kamu kuruluşlarından kâğıt ortamında temin edilerek beyannameye iliştiriliyordu. Anılan belgelerin dijital ortamda paylaşımı için bir 10 yıl daha gerekecek ve Tek Pencere Sistemi (TPS) peyderpey devreye girecekti.

Bugün genç jenerasyonun “kolay” olarak tanımladığı dış ticaret işlemleri, dijitalleşmenin gümrük idarelerinde yaygınlaşması ve yukarıda değinilen süreç iyileştirmeleri sayesinde gümrük yükümlülerini çok da zorlamayacak konuma geldi.