İsmail ÇELİK
Teşvik ve Teminat Koordinatörü
Ülkelerin gelişmelerinde büyük öneme sahip olan dış ticaretin en önemli ayağı ihracattır. İhracatın artması ülkede yaratılan zenginliği artırmakta, üretim verimliliğinin yükselmesine neden olmaktadır. Bu önemi kavrayan ülkemiz, Mustafa Kemal ATATÜRK'ün imzasıyla 1937 yılında ilk İhracatçı Birliği'nin kuruluşunu gerçekleştirmiştir.
Kuruluş amaçları arasında ihracatın artmasına katkı sağlamak, mesleki dayanışmayı artırmak, ihracatçıların mesleki faaliyetlerini ve ilişkilerini düzenlemek, sorunlarına çözüm bulmak ve yol göstermek olan İhracatçı Birlikleri bugün için 60 adet olup, bu Birlikler 26 ihracatçı sektörde faaliyette bulunmaktadır.
21.yüzyılda dünyada son derece kapsamlı, çeşitli ve karmaşık dış ilişkiler ağı oluşmuştur. Bugün artık siyaset ve ekonomik ilişkileri birbirinden bağımsız düşünmek çok güç olduğu gibi, bu iki unsurun sürekli etkileşim içinde olduğu kabul edilmektedir. Dünyada hızla artan bir şekilde, birden çok ülkeyi veya tüm dünya ülkelerini yakından ilgilendiren birçok gelişme yaşanmakta, bunun bir sonucu olarak bu tür bölgesel ve küresel konulara da bölgesel ve çok taraflı çözümler bulunması çabası artmaktadır. Dünyanın en stratejik bölgelerinden birisinde konumlanmış olan Türkiye’de giderek artan bir şekilde bu süreçte yerini almaktadır.
Kalkınmayı ve büyümeyi sağlamak için teşvik edilecek sektörleri ve bölgeleri de belirlemek hayati önem arz etmektedir. Devletimizin hibe ve teşvik veren onlarca kurumu vardır. 60’a yakın kurum ve kuruluş devlet hibe ve desteklerini sağlamaktadır.
Ülke ekonomileri dönem dönem durgunluk ya da krizlerle karşılaşmaktadır. Bu tarz dönemlerde ülkede üretim ve tüketim düşer, istihdam ve yatırımlar azalır, ar-ge ve inovasyona yapılan yatırımlar sıfır düzeyine iner. Hükümetler, ekonomide oluşan bu durumlara çeşitli yöntemlerle müdahelede bulunarak durgunluğun ya da krizin piyasa üzerindeki etkisini azaltmaya çalışırlar. Devlet destekleri de bunlardan birisidir. Devlet destekleri sadece kriz veya durgunluk dönemlerinde uygulanmamaktadır. Ülkeler, ekonomilerini güçlendirmek ve büyütmek amacıyla da destekler vermektedir. Var olan üretim, tüketim, yatırım, istihdam gibi konularda artış olması amacıyla da destek verilmektedir.
Devlet Destekleri firmalara doğrudan olabileceği gibi firmaların pazar şartlarını düzenleyerek dolaylı yollardan da olabilir. Doğrudan Devlet Desteklerine örnek; istihdam artışını sağlamaya yönelik istihdam destekleri, satışları artırmaya yönelik pazarlama destekleri, ihracatı artırmaya yönelik ihracat aktivitelerinin desteklenmesi, girişimcileri cesaretlendirmek için girişimci destekleri olarak sıralanabilir.
Dolaylı Devlet Desteklerine organize sanayi bölgesi kurulumu, vergi istisnaları, ulaşım yolları yapımı, devletin firmalardan alacaklarını ertelemesi örnek olarak verilebilir.
Devlet Yardımına konu olan teşvik ve hibeleri şöylece sıralayabiliriz:
1- Alınabilecek Devlet Destekleri ve Hesaplama Örneği
2- Hibe Destekleri
3- Kredi Destekleri
4- Kolay Destek (Ticaret Bakanlığı)
5- İhracat Destekleri (Ticaret Bakanlığı)
6- Hizmet Sektörü Destekleri (Ticaret Bakanlığı)
7- Yurt Dışındaki Teknik Müş. Hizm. (Ticaret Bakanlığı)
8- Dahilde İşleme Rejimi (Ticaret Bakanlığı)
9- Yatırım Teşvik (Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı)
10- Hariçte İşleme Rejimi (Ticaret Bakanlığı)
11- Eximbank ihracat Kredileri (Ticaret Bakanlığına bağlıdır)
Devlet desteklerinden faydalanmak isteyen birçok kişi işe nereden başlayacağı konusunda kafa karışıklığı yaşamaktadır. Aslında bu anlaşılabilir bir durum çünkü devletten destek alma konusunda birçok seçenek mevcut. Yeni ve azimli girişimciler için bir iş kurmak biraz ürkütücü olabilir. Bu nedenle işe başlamadan önce devlet desteklerini araştırıp verilen hibe ve teşvikleri öğrenip ona göre iş kurmak daha doğru bir yaklaşım olacaktır. Bilinenin aksine, ülkemizde işletmelere, esnafa, KOBİ’lere, çiftçilere, girişimcilere ve ev hanımlarına değişik adlar altında destek verilmektedir.
Sırasıyla bu desteklere değinmek uygun olacaktır.
1-Pazara Giriş Destekleri
2-Hibe Destekleri
- I- AR-GE Destekleri
- KOSGEB Desteği
- Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Desteği
- Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Desteği
- II- AB Programları
- III- Ticaret Bakanlığı
- İhracat Destekleri için
- Yatırım Teşvik Sistemi Desteği (Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı)
- Hizmet Sektörü Destekleri
3-Kredi Destekleri
- Yurt İçi Kredi Destek
- Türkiye Kalkınma Bankası Kredileri
- Eximbank Kredileri
- Yurt Dışı Kredi Destek
- Dünya Bankası Kaynaklı Jeotermal Enerji Geliştirme Kredisi
- İslam Kalkınma Bankası Kredileri
- Avrupa Yatırım Bankası Kaynaklı Kobi ve Büyük İşletme Kredileri
- Alman Kalkınma Bankası Kredileri
- Avrupa Yatırım Bankası Kaynaklı Çevre ve Enerji Kredileri
- Avrupa Yatırım Bankası Otel Yenileme Kredileri
4-Kolay Destek (Ticaret Bakanlığı)
Kolay Destek, Ticaret Bakanlığı tarafından verilen 14 farklı desteğin daha kolay ve anlaşılır biçimde sunulmasını amaçlayan bir sitedir. İhracat yaparken müşteri bulmaktan yurt dışında reklam vermeye, fuarlara katılmaktan müşterilerin için uygun kredi bulmaya kadar sayısız destek burada yer almaktadır.
5-İhracat Destekleri (Ticaret Bakanlığı)
Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülmekte olan ihracata yönelik devlet yardımları, yurtdışına açılma sürecindeki firmalara destek sağlanmasını amaçlayan bütünsel bir bakış açısıyla sürdürülmektedir. Desteklerde ihracata hazırlık, pazarlama ve markalaşma olmak üzere üç olgunluk seviyesi bulunmaktadır.
6-Hizmet Sektörü Destekleri (Ticaret Bakanlığı)
Teknik müşavirlik, sağlık turizmi, film, eğitim, bilişim ve yönetim danışmanlığı gibi hizmet sektörlerinin ticaretinin desteklenmesine ve markalaşmasına yönelik bir destektir.
7-Yurt Dışındaki Teknik Müşavirlik Hizmetlerine Sağlanan Desteklerler (Ticaret Bakanlığı)
Ticaret Bakanlığı teknik müşavirlik hizmetlerine yönelik olarak kapsamlı bir Devlet Yardımı programı dahilinde yürütülmektedir. Bu program ile teknik müşavirlik şirketlerinin yurtdışındaki ofisleri, reklam, tanıtım ve pazarlama faaliyetleri, yurtdışı fuar, seminer ve konferanslara katılımları, pazar araştırması seyahatleri, mesleki sorumluluk sigortası ve yazılım harcamaları, yurtdışı teknik eğitim programlarına ve uluslararası mesleki yarışmalara katılımları, en az 4 katılımcı firma ile düzenleyecekleri yurtdışı heyetler, yurtdışında girmiş oldukları ihaleler sonucunda aldıkları teknik müşavirlik işleri Fiyat İstikrar ve Destekleme Fonu’ndan sağlanan kaynak ile desteklenmektedir.
Ayrıca, teknik müşavirlik, müteahhitlik ve inşaat malzemesi sektör örgütlerinin gerek yurtdışında gerekse yurtiçinde düzenleyecekleri konferans ve seminerler, reklam, tanıtım ve pazarlama faaliyetleri, yurtdışında düzenleyecekleri fuar organizasyonları ve heyetler Fiyat İstikrar ve Destekleme Fonu’ndan desteklenmektedir.
YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ
Yatırım Teşvik Belgesi, tasarrufları yatırıma yönlendirmek suretiyle, katma değeri yüksek, ileri ve uygun teknolojileri kullanarak bölgeler arası dengesizlikleri gidermek, istihdam yaratmak ve uluslararası rekabet gücü sağlamak için yatırımların devlet tarafından desteklenmesi amacıyla verilen bir belgedir.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından düzenlenen “Yatırım Teşvik Belgesi" eki ithal makine ve teçhizat listelerine ilişkin başvurular, iznin verilmesi ve kullanılmasına ilişkin işlemler 2016/34 sayılı genelge uyarınca 2018/2 sayılı Tebliğ ile, tüm işlemlerin Elektronik Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Bilgi Sistemi (E-TUYS) üzerinden yapılmasına olanak sağlamaktadır.
Yatırımlar, Cumhurbaşkanı Kararı (eski Bakanlar Kurulu Kararı) ve bu Karar’ın uygulanmasına ilişkin tebliğ hükümleri çerçevesinde desteklenmektedir. 2012/3305 sayılı “Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar” 19.06.2012 tarihli Resmi Gazetede, 2012/1 Sayılı Uygulama Tebliği ise 20.06.2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yatırım Teşvik Sisteminin Amacı, cari açığın azaltılması amacıyla ithalat bağımlılığı yüksek olan ara malı ve ürünlerin üretiminin artırılması, teknolojik dönüşümü sağlayacak yüksek ve orta-yüksek teknoloji içeren yatırımların desteklenmesi, en az gelişmiş bölgelere sağlanan yatırım desteklerinin artırılması, bölgesel gelişmişlik farklılıklarının azaltılması, destek unsurlarının etkinliğinin artırılması ve kümelenme faaliyetlerinin desteklenmesi olarak tanımlanmıştır.
Yatırım Teşvik Sistemi, iller arasındaki gelişmişlik farkını azaltmayı ve illerin üretim ve ihracat potansiyellerini artırmayı hedefleyen “Bölgesel Teşvikleri”, belirli yatırım konularının 5 inci bölge destekleri ile desteklenmesini hedefleyen “Öncelikli Yatırım Konularını”, cari açığın azaltılmasına katkı sağlayacak katma değeri yüksek “Stratejik Yatırımları”, teknoloji ve AR-GE kapasitesini artıracak, rekabet üstünlüğü sağlayacak “Büyük Ölçekli Yatırımları” önceler. Bunların dışında kalan diğer teşviklere ise “Genel Teşvik” adı verilmektedir. Yatırım Teşvik Sisteminde yer alan destek unsurları ise aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
Yatırım Teşvik Sistemi kapsamında teşvik edilecek asgari yatırım tutarları belirlenmiştir.
Buna göre, teşvik sistemi kapsamında yapılacak asgari sabit yatırım tutarı I. ve II. Bölgelerde 1 milyon TL, III., IV., V. ve VI. Bölgelerde 500 bin TL olmalıdır. Büyük Ölçekli Yatırımlar için asgari sabit yatırım tutarı yatırım konusuna göre farklılık göstermekle birlikte, asgari 50 milyon TL olarak belirlenmiştir. Stratejik Yatırımlar için belirlenen asgari sabit yatırım tutarı 50 milyon TL’dir. Bölgesel Teşvik Uygulamaları için ise asgari 500.000 TL’den başlamak üzere desteklenen her bir sektör ve her bir il için ayrı ayrı belirlenmiştir. İller arasındaki gelişmişlik farkını azaltmayı ve illerin üretim ve ihracat potansiyellerini artırmayı hedefler. İllerin gelişmişlik seviyelerine göre yardım yoğunlukları farklılaştırılmıştır. Desteklenecek sektörler, illerin potansiyelleri ve ekonomik ölçek büyüklükleri dikkate alınarak tespit edilmiştir. İller, SEGE 2011 çalışması esas alınarak 6 bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler ve bölgelere dahil olan iller aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
Bölgesel teşvik uygulamalarında sağlanan destek unsurları ise aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
Bölgesel Teşvik Uygulamalarında, Karar ekinde iller itibarıyla belirlenen sektörlere asgari kapasite veya tutarları sağlamaları halinde, KDV İstisnası, Gümrük Vergisi Muafiyeti, Vergi İndirimi, Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği, Faiz Desteği (3.,4.,5. ve 6. Bölgelerde), Yatırım Yeri Tahsisi, Sigorta Primi Desteği (6. Bölgede) ve Gelir Vergisi Stopajı Desteği (6. Bölgede) sağlanmaktadır.
ÖNCELİKLİ YATIRIMLAR
- Bölge desteklerinden yararlanan yatırım konuları
“İlaç, büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı”, “radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı”, “tıbbi aletler, hassas ve optik aletler ile saat imalatı” ve “hava ve uzay taşıtları imalatı”, bölge desteklerinden yararlanan öncelikli yatırımlar içinde yer almaktadır.
Anılan “öncelikli yatırımlar”a KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti ve yatırım yeri desteği sağlanmaktadır. Bunlara ek olarak, anılan yatırımlara % 40 oranında yatırıma katkı oranı, % 80 oranında vergi indirimi, 7 yıl süreyle sigorta primi işveren hissesi desteği, iç kredilerde 5 puan, döviz/dövize endeksli kredilerde 2 puan faiz desteği verilmektedir.
STRATEJİK YATIRIMLAR
Stratejik Yatırım desteklerinden yararlanabilmek için, asgari sabit yatırım tutarının 50 milyon Türk Lirasının üzerinde olması, yurtiçi toplam üretim kapasitesinin ithalattan az olması, katma değerinin asgari % 40 olması, son bir yıl içinde gerçekleştirilen toplam ithalat tutarının 50 milyon ABD Dolarının üzerinde olması koşulları birlikte aranmaktadır. Asgari sabit yatırım tutarı 3 milyar Türk Lirasının üzerinde olan öncelikli yatırımlar da “stratejik yatırım” kabul edilmektedir.
Stratejik yatırımlara da KDV İstisnası, Gümrük Vergisi Muafiyeti, Vergi İndirimi, Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği, Yatırım Yeri Tahsisi, Faiz Desteği, KDV İadesi, Sigorta Primi (İşçi Hissesi) Desteği (6. Bölgede), Gelir Vergisi Stopajı Desteği (6. Bölgede) destekleri sağlanmaktadır.
BÜYÜK ÖLÇEKLİ YATIRIMLAR
Teknoloji ve Ar- Ge kapasitesini artıracak, uluslararası alanda rekabet üstünlüğü sağlayacak yatırımların desteklenmesini hedeflemektedir. Desteklerden yararlandırılacak yatırım konuları ve asgari sabit yatırım tutarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
Büyük ölçekli yatırımlara da KDV İstisnası, Gümrük Vergisi Muafiyeti, Vergi İndirimi, Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği, Yatırım Yeri Tahsisi, Sigorta Primi (İşçi Hissesi) Desteği (6. Bölgede), Gelir Vergisi Stopajı Desteği (6. Bölgede) destekleri sağlanmaktadır. Anılan destek unsurları aşağıdaki tabloda belirtildiği şekilde sağlanmaktadır:
GENEL TEŞVİK UYGULAMALARI
Bölge ayrımı yapılmaksızın, teşvik edilecek yatırım konuları ile diğer teşvik uygulamaları kapsamında yer almayan ve belirlenen asgari sabit yatırım tutarı şartını sağlayan yatırımlardır. Bu tür yatırımları KDV İstisnası, Gümrük Vergisi Muafiyeti, Gelir Vergisi Stopajı Desteği (6. Bölge) sağlanmaktadır.
Kaynakça :
- Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Web Portali
- OAİB Web Portali
- KOSGEB Web Portali
SORU VE CEVAPLAR
Soru 1. Yatırımlarda Devlet Yardımları nedir?
Cevap: Bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarını azaltmak, az gelişmiş ve gelişmekte olan bölgelerde yatırımı artırmak ve istihdamı özendirmek amacıyla devlet tarafından sağlanan desteklerdir. Buna göre Türkiye gelişmişlik sıralaması açısından bölgelere ayrılarak, her bölgede yapılacak yatırımlarla ilgili teşvik edilecek sektör ve yatırımlar ile teşvik araçları belirlenmektedir.
Soru 2. Yatırımlarda Devlet Yardımlarından nasıl faydalanır?
Cevap: Yatırımlarda Devlet Yardımlarından faydalanabilmek için “Yatırım Teşvik Belgesi” almak gerekmektedir.
Soru 3. Yatırım Teşvik Belgesi nedir?
Cevap: Yatırım Teşvik Belgesi, yatırımın karakteristik değerlerini ihtiva eden, yatırımın belirlenen asgari şartlara uygun olarak gerçekleştirilmesi halinde üzerinde kayıtlı destek unsurlarından istifade imkânı sağlayan, teşvik sistemi ile ilgili kararın amaçları doğrultusunda gerçekleştirilecek yatırımlar için düzenlenen belgedir.
Soru 4. Yatırım Teşvik Belgesi almak için kimler müracaat edebilir?
Cevap: Gerçek kişiler, adi ortaklıklar, sermaye şirketleri, kooperatifler, iş ortaklıkları, kamu kurum ve kuruluşları (genel ve özel bütçeli kurum ve kuruluşlar, il özel idareleri, belediyeler ve kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunların sermaye bileşimindeki hisse oranları %50’yi geçen kurum ve kuruluşlar) ile kamu kuruluşu niteliğindeki meslek kuruluşları, dernekler ve vakıflar, yurt dışındaki yabancı şirketlerin Türkiye’deki şubeleri ile Türk Ticaret Kanunu’na göre kurulmuş yabancı sermayeli şirketler Yatırım Teşvik Belgesi almak için başvuruda bulunabilirler.
Soru 5. Yatırım Teşvik Belgesi kimlere verilemez?
Cevap: SGK borcu olan ve borcunu yapılandırmamış olanlar, yasal ödeme süresi geçmiş sigorta primi, işsizlik sigortası primi, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçlarının toplamı aylık brüt asgari ücretten fazla olan ve söz konusu borçların tecili ve taksitlendirmesini ya da çeşitli bu borçları yeniden yapılandırmayan işletmelere Yatırım Teşvik Belgesi verilmez.