Menü
Ayhan ESEN
Gümrük Müşaviri
İhracata dayalı büyüme modelini benimseyen tüm ülkeler ihracatı ve ihraç yükü taşıyan taşıt araçlarının faaliyetlerini teşvik etmektedir. Uluslararası sefer yapan taşıt araçlarına vergisiz akaryakıt ve kumanya verilmesi de bu kapsamda birçok ülke tarafından sağlanan bir teşvik unsurudur.
Konuya ilişkin 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 176 ncı maddesi şu şekilde düzenlenmiştir: “ l. Gemilerin, botların, diğer deniz taşıtlarının ve hava gemilerinin dış seferlerde kullanacakları yakıt ve yağları ile karaya çıkarılmamak şartıyla yurtdışından getirdikleri kumanyaları ithalat vergilerinden muaftır.
Serbest dolaşımda bulunan yakıt ve yağlar ile kumanyaların dış sefere çıkan gemi, bot ve diğer deniz taşıtları ile hava gemilerine verilmesi ihracat hükmündedir.”
Gerek yakıt gerekse kumanyanın deniz ve hava taşıtlarına verilmesine ilişkin usuller de Gümrük Yönetmeliği’nin 476 ila 482 nci maddelerinde düzenlenmiştir.
Buna göre, geçici depolama yeri veya antrepoda bulunan ve henüz serbest dolaşıma girmemiş olan yakıt ve yağlar ile mürettebat ve yolcuların yiyecek, içecek, sigara ve alkollü içkiler de dahil olmak üzere kumanyaları transit rejimi hükümlerine göre deniz ve hava taşıtlarına verilmektedir. Geçici depolama yeri veya antrepodan verilecek henüz serbest dolaşıma girmemiş yakıt, yağlayıcı madde ve kumanyalardan gümrük vergileri aranmamaktadır. Ancak, Türk bandıralı deniz ve hava taşıtlarının bu hükümden yararlanabilmesi için aldıkları söz konusu eşyayı dış sefere çıkacağı limandan itibaren tüketmeleri gerekmektedir. Bir başka anlatımla, Türk bandıralı gemiler aldıkları vergisiz akaryakıt ve kumanyayı kabotaj seferlerinde kullanamazlar.
Deniz ve hava taşıtı kaptanları, acenteleri, bunker veya liman bayileri, taşıtın gideceği yer ve talep ettiği yakıt miktarını yazılı olarak gümrük idaresine bildirmekte; geminin gideceği yer ve gemiye verilecek kumanyanın cins ve miktarını belirtir şekilde düzenleyecekleri kumanya listelerini gümrük idaresine vermektedir. Ayrıca, şüphe veya ihbar olmadığı sürece, yakıt, yağ ve kumanya muayeneye tabi tutulmamakta ve sadece gümrük idaresinin gözetimi altında gemiye yüklenmektedir.
Türkiye Gümrük Bölgesi dışına sefer yapan Türk bandıralı gemilerde, bir “Yakıt ve Kumanya Defteri” tutulmaktadır. Bu deftere yakıt ve kumanyanın gümrük tarife istatistik pozisyonu, miktarı ve beyanname ile faturanın numara ve tarihi, yazılarak alt kısmı gümrük idaresince resmi mühürle mühürlenmektedir.
Yabancı limanlardan hareketle Türkiye Gümrük Bölgesindeki bir limana gelen Türk bandıralı gemiler taşıdıkları yakıt ve kumanyalarını bir liste halinde gümrük idaresine vermektedir. Listede, yabancı limanlardan alınmış olan kumanyanın cins ve miktarı ile sefer sırasında tüketilen miktarı, evvelce Türkiye’de, serbest dolaşımda olan maddelerden veya geçici depolama yerleri ve antrepolardan tedarik edilen yakıt ve kumanyaların cins ve miktarı ve bunlar için evvelce verilmiş olan transit veya ihracat beyannamelerinin numara ve tarihi, gümrük idaresi ve sefer sırasında tüketilen miktarları yer almaktadır. Bu listeleri inceleyen gümrük memurları, kendilerine verilen listeyi, yakıt ve kumanya defteri ile karşılaştırarak, beyan edilen miktarın defter kayıtlarına uygunluğunu tespit etmektedir. Bu memurlar, kabotaja girecek gemilerin yabancı limanlardan aldıkları yakıtların miktarı gemilerin seyir jurnallerinde ve devriçark defterinde gösterildiğinden seyir jurnaline göre alınan miktar ile, seyir jurnali ve devriçark defterine göre sarf edilen miktar arasındaki farkı bulunarak vergiye esas tutulacak miktarı tespit etmektedir.
Türkiye Gümrük Bölgesi dışına sefer yapan gemilerden düzenli seferli olanlarının, yabancı ülkelere yaptıkları seferden son Türk limanına dönerek, tekrar dış sefere çıkmaları halinde, bu limandaki üç aya kadar olan bekleme süreleri yabancı ülkelere yapılan seferin devamı sayılmakta ve bunların da vergisiz yakıt ve kumanya kullanmalarına olanak sağlanmaktadır. Yurt dışı seferden dönen gemilerin Türk limanlarında yüklerinin tamamını boşalttıktan sonra diğer Türk limanlarına ihraç yükünü almak üzere boş veya kısmen ihraç yükü alarak hareket etmeleri hali de dış seferin devamı sayılmakta ve bu gemiler de aynı olanaklardan yararlanmaktadır.
Bununla birlikte, dış seferden dönen gemilerin üç aylık süre içerisinde Türk limanları arasında sefer yapılması halinde Türkiye’ye ilk giriş limanında yurt dışından ya da yurt içinde antrepolardan almış oldukları transit akaryakıt ve kumanyaları tespit edilmekte ve kabotaj sırasında tüketilen akaryakıt uğradığı en son Türk limanında vergilendirilmektedir.
Aynı şekilde, geminin üç ay içerisinde yabancı limanlara çıkmaması halinde gümrük idaresince transit akaryakıt ve kumanyaları tespit edilerek vergileri tahsil edilmektedir. Geminin üç ay içerisinde yabancı limanlara çıkmamasının zorunlu nedenlerden kaynaklandığının ilgili gümrük idaresine belgelendirilmesi halinde, bu süre Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüğü tarafından uzatılmaktadır.
Gemilere ve uçaklara verilen vergisiz akaryakıtlar gümrük antrepolarında depolanmaktadır. Aynı şekilde gemi ve uçaklara verilen kumanya içinde serbest dolaşımda bulunmayan ürünler de gümrük antrepolarında muhafaza edilmektedir. Gemilerden talep geldiğinde, akaryakıt ve kumanya şirketleri bir transit beyannamesi refakatinde eşyayı gemi veya uçağa sevk etmekte; deniz limanı veya hava limanında bulunan gümrük memurları akaryakıt ve kumanya tesliminde hazır bulunmakta ve transit beyanını sonlandırmaktadır.
Serbest dolaşımda olmayan akaryakıtların yurt dışına sefer yapan gemilere yakıt olarak yeniden ihraç edilmesi halinde düzenlenen transit beyannamesinin damga vergisinden istisna olup olmayacağı hususu da tartışma konusu haline gelmiştir.
Gerek Gümrük Kanunu gerekse Gümrük Yönetmeliği, ihracat ile yeniden ihracatın ayrımını eşyanın serbest dolaşımda olup olmadığına göre düzenlemiştir. Serbest dolaşımda bulunan eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesi dışına satımı ve teslimi ihracat işlemidir ve ihracat beyannamesi ile gerçekleştirilmektedir. Serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın satışı ve teslimi ise yeniden ihracat, diğer bir deyişle transit ticarettir ve transit beyannamesiyle gerçekleştirilmektedir.
Gümrük Kanunu’nun yukarıda değinilen 176 maddesinde anılan akaryakıt ve kumanyaların ithalat vergilerinden muaf olduğunu hükme bağlamıştır. 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun ek madde 2/1-ç maddesinde de, ”İhracat ve ihracata ilişkin olduğunun tevsiki kaydıyla aşağıda sayılan işlemler nedeniyle düzenlenen kâğıtlar (gümrük idarelerine verilen beyannameler dâhil) damga vergisinden müstesnadır. … ç) Transit ticarete konu malın satın alınması ve satılması” hükmü yer almaktadır. Bu hüküm gereğince, transit ticarete konu eşyanın satın alınması ve satılmasına yönelik gümrük idarelerine verilen beyannameler damga vergisinden istisna kılınmıştır.
Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün konuya ilişkin 25.02.2015 tarih ve 6211349 sayılı yazısında; “Buna göre, yurt dışına sefere çıkan Türk bayraklı deniz ve hava taşıtları ile yabancı bayraklı deniz ve hava taşıtlarına teslim edilen (bakım onarım çerçevesinde teslim edilenler hariç) yakıt ve madeni yağlara ilişkin gümrük beyannamelerine;
-Serbest dolaşımda olan yakıt ve madeni yağlar için ihracat kapsamında,
- Yurtdışından, serbest bölgede yerleşik gerçek veya tüzel kişiden ya da antrepodan satın alınarak serbest dolaşıma girmeden teslim edilen yakıt ve madeni yağlar için transit ticaret kapsamında, ihracata ilişkin olduğunun tevsiki kaydıyla, re’sen damga vergisi istisnası uygulanması gerekmektedir” denilmiştir.
Tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde, serbest dolaşımda olmayan akaryakıtın transit ticaret kapsamında gemilere yakıt olarak verilmesine ilişkin düzenlenen transit beyannamelerinin damga vergisinden istisna olduğu anlaşılmaktadır.
Kaynakça:
SORU VE CEVAPLAR
Soru 1. Serbest dolaşımda bulunan yakıt ve yağlar ile kumanyaların dış sefere çıkan gemi, bot ve diğer deniz taşıtları ile hava gemilerine verilmesi ihracat hükmünde kabul edilir mi?
Cevap: Serbest dolaşımda bulunan yakıt ve yağlar ile kumanyaların dış sefere çıkan gemi, bot ve diğer deniz taşıtları ile hava gemilerine verilmesi ihracat hükmündedir.
Soru 2. Serbest dolaşımda olmayan akaryakıtların yurt dışına sefer yapan gemilere yakıt olarak yeniden ihraç edilmesi halinde düzenlenen transit beyannamesinin damga vergisinden muaf mıdır?
Cevap: Evet muaftır. Serbest dolaşımda olmayan akaryakıtın transit ticaret kapsamında gemilere yakıt olarak verilmesine ilişkin düzenlenen transit beyannameleri damga vergisinden istisna kılınmıştır.
Soru 3. Gemilerin, botların, diğer deniz taşıtlarının ve hava gemilerinin dış seferlerde kullanacakları yakıt, yağları ile kumanyaları ithalat vergilerinden muaf mıdır?
Cevap: Evet muaftır. Gemilerin, botların, diğer deniz taşıtlarının ve hava gemilerinin dış seferlerde kullanacakları yakıt ve yağları ile karaya çıkarılmamak şartıyla yurtdışından getirdikleri kumanyaları ithalat vergilerinden muaftır.
Soru 4. Türk bandıralı gemilerin yabancı limanlardan tedarik ettikleri yakıt ve kumanyaların listesi nereye verilir?
Cevap: Türk bandıralı gemilerin yabancı limanlardan gelişlerinde, yakıt ve kumanyaları için bir liste düzenlenerek ilk uğrayacakları Türk limanında bu liste geminin kontrolünü yapacak gümrük idaresine verilir.
Soru 5. “İhrakiye işlemi” ne demektir?
Cevap: Gümrük Kanunu’nun 176, Gümrük Yönetmeliği’nin 476 ila 482 maddeleri hükümlerine göre, Türkiye Gümrük Bölgesi dışında sefer yapan gemilere vergisiz akaryakıt verilmesine “ihrakiye işlemi” denilmektedir.
Geri