Mustafa Mithat BOZTEPE
Gümrük Müşaviri
Dünyada ticaretin liberalleşmesiyle birlikte, dış ticaret üzerindeki engellerin kaldırılması, ticaretin kolaylaştırılması, basitleştirilmesi ve bununla birlikte dış ticaret üzerindeki maliyetlerin azaltılmasına yönelik çalışmalar hız kazanmıştır. Ticaretin kolaylaştırılması, geniş anlamıyla malın üretiminden son kullanıcıya ulaşana kadar tabi olduğu tüm işlem ve prosedürlerin basitleştirilmesi ve uyumlaştırılması, formalitelerin azaltılması, engellerin kaldırılması olarak tanımlanmaktadır. Ticaretin kolaylaştırılması, aynı zamanda bilgi teknolojileri ve otomasyonun uygulanması yoluyla dış ticaret ve lojistik altyapısının güçlendirilmesini de içermektedir.
Dünya ekonomisinde özellikle ithalat, ihracat ve transit işlemlerinde gümrük idareleri ve dış ticarette rol alan diğer kurum ve kuruluşlar tarafından gerçekleştirilen uluslararası prosedürlerin basitleştirilmesi, uyumlulaştırılması, standardizasyonu ve otomasyonunu, bu çerçevede dış ticaret işlem ve prosedürlerinde gereksiz iş ve işlemlerdeki tekrarların minimum seviyeye indirmesini, özellikle malların teslimi ve gümrüklemesinde elektronik ödeme, risk yönetimi, sonradan kontrol, tek pencere sistemi, varış öncesi işlem, e ticaret, yetkilendirilmiş yükümlü, onaylanmış kişi statüsü gibi modern uygulamalara geçilmesini, dış ticaret işlemlerde maliyetlerin azaltılmasını, ticaret uygulamalarında şeffaflığın sağlanmasını ve güvenilirliğin artırılmasını, dış ticaret alt yapısının geliştirilmesini, sınır otoriteleri arasında etkin işbirliğini hedeflemektedir.
İhracatta Mavi Hat Uygulaması da dış ticaretin kolaylaştırılması ve modern uygulamalara adım atılması, gümrük işlemlerinde zamansal anlamda engellerin ortadan kaldırılması ve iş yükünün hafifletilmesini amaçlayan firmaların kullandığı, en büyük özelliği güvenilirlik esasına dayalı olan bir uygulamadır. Mavi hat uygulaması kapsamında yapılacak iş ve işlemler ile mavi hattan yararlanmaya ilişkin koşullar ve bu hakkın kullanımı, askıya alınması ve geri alınmasına ilişkin usul ve esaslar Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenmektedir.
“İhracatta Mavi Hat”, Ticaret Bakanlığınca belirlenen “Onaylanmış Kişi Statüsü”ne sahip kişilerin ihracatta yararlandığı, çıkış işlemleri sırasında eşyanın belge kontrolüne veya muayeneye tabi tutulmadığı bir “basitleştirilmiş usul” olarak uygulamaya alınmıştır.
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi 2002 yılında dış ticaret firmalarının kullanımına sunulmuş, geçen zaman içerisinde birçok değişikliğe uğrayan A, B ve C statüleri son olarak yerini OKS ve 42/A modellerine bırakmıştır. Hali hazırda OKS, ihracatta sadece belirli rejimlerde mavi hattın kullanıldığı, ithalatta ise mavi hat uygulamasının kaldırıldığı bir basitleştirilmiş usul olarak varlığını sürdürmeye devam etmektedir. Onaylanmış Kişi Statü Belgesi’ne sahip firmaların mavi hatta işlem gören ihracat beyannamelerine ilişkin beyanın kontrolü, eşyanın çıkış işlemlerinin tamamlanıp fiili ihracatın gerçekleşmesinden sonra Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslar dâhilinde gerçekleştirilmektedir.
Onaylanmış Kişi Statü Belgesi, gümrük işlemlerinde güvenilirliğini kanıtlamış, belirli bir dış ticaret hacmine veya sabit sermaye yatırımına sahip, mali yeterliliği tasdik edilmiş, kayıtları izlenebilir olan kişilere tanınan ve gümrük ve dış ticaret faaliyetlerinde belli kolaylıkların tanınmasına olanak veren bir belgedir.
Kamu kurum ve kuruluşları, dış ticaret sermaye şirketleri, aynı şirketler grubuna bağlı grup imalatçıları adına ihracat yapan grup ihracatçıları, aynı şirketler grubuna bağlı grup imalatçıları adına ithalat yapan grup ithalatçıları, imalatçılar, Ar-Ge merkezleri, bakım onarım faaliyeti yürüten ticari hava taşımacılığı şirketleri, kendi adına ihracat ve/veya ithalat yapan imalatçı olmayan kişiler Onaylanmış Kişi Statü Belgesine sahip olabilirler.
23.11.2016 tarihli ve 29897 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Onaylanmış Kişi Statüsüne İlişkin Gümrükler Genel Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ”de yapılan düzenleme ile onaylanmış kişi statüsüne ilişkin A, B ve C sınıfı ayrımı 15.08.2017 tarihinden itibaren geçerli olacak şekilde kaldırılmış olup, belge sahibi firmalar Onaylanmış Kişi Statüne ilişkin Gümrükler Genel Tebliği’nin 42/A maddesinden faydalananlar ve faydalanamayanlar olarak ikiye ayrılmıştır. Bunlardan birincisi sadece ihracat 1000 rejimlerin mavi hattan işlem gördüğü diğer tüm hakların belge alımı ile birlikte verildiği bir belgedir. İkincisi ise ‘’Onaylanmış Kişi Statüsüne İlişkin Gümrükler Genel Tebliği Seri No:1’’ de yer alan 42/A maddesine istinaden alınmış olan bir belgedir. Bu belge, birinci tür belgeye göre daha çok faydaların olduğu, ihracat 1000 rejimlerin yanında 3151-1040 gibi diğer rejimlerin de yapılan ihracat beyannamelerin mavi hattan işleme gördüğü Dahilde İşleme Rejimi kapsamında yapılan ithalatlarda zorunlu olarak gerçekleştirilen ayniyat işlemlerinden muafiyet sağlamaktadır.
Seri 1 no.lu “Onaylanmış Kişi Statüsüne İlişkin Gümrükler Genel Tebliği” incelendiğinde ihracatta Mavi Hat Uygulaması ile ilgili değişikliklere ağırlık verildiği görülmektedir.
Bu kapsamda;
Gerekmektedir. Grup ihracatçıları ve grup ithalatçıları için bu bentte belirtilen koşul aranmamaktadır. Ancak, grup ihracatçıları veya grup ithalatçıları tarafından yapılan başvurularda, dış ticaret işlemlerinde adlarına aracılık yapıldığı bildirilen grup imalatçıları tarafından bu bentte yer alan koşulun sağlanması zorunludur. Bu koşulun sağlanmasında, grup imalatçılarının sigortalı çalışan sayıları toplamı dikkate alınır. Bu bentte belirtilen tutarların hesaplanmasında Gümrük Yönetmeliğinin 24 üncü maddesinin iki, beş ve altıncı fıkraları da dikkate alınır.
Bu koşulları sağlayan statü belgesi sahiplerine ait gümrük beyannamesi kapsamı ithalat ve ihracat eşyası, bu koşulları sağlamayan statü belgesi sahiplerine göre daha az muayeneye tabi tutulmaktadır.
İhraç edilen eşyaya ilişkin kap, ambalaj, palet ve benzeri eşya haricinde ilgili rejim hükümlerine göre ayniyat tespiti yapılması gereken eşyaya ilişkin gümrük beyannameleri mavi hatta işlem görememektedir. Mavi hatta işlem görmüş gümrük beyannamesi kapsamı eşyaya ilişkin olarak tahakkuk eden ihracat vergilerinin onaylanmış kişi statü belgesine sahip kişinin banka hesabından elektronik ortamda veya bu kişinin gümkart aracılığıyla ödenmesi zorunludur. Mavi hatta işlem görmüş gümrük beyannamesi kapsamı eşyaya ilişkin olarak tahakkuk eden ihracat vergilerinin ödenmesinde kullanılan banka hesabının statü belgesi sahibi kişiye ait olduğunun kontrolünden ödemenin yapıldığı banka sorumludur. Mavi hatta işlem görmüş ihracat beyannamesi kapsamı eşyaya ilişkin olarak tahakkuk eden ihracat vergilerinin ödenmesi ya da teminata bağlanmasının ardından eşyanın çıkış işlemleri yapılır.
Yetkili bölge müdürlüğü tarafından statü belgesinin düzenlendiği tarihten itibaren 6 aylık dönemler itibariyle statü belgesi kapsamında mavi hatta işlem görmüş ve çıkış işlemleri tamamlanmış olan ihracat beyannameleri tespit edilerek, bu beyannamelerden 1000 rejim kodlu olanlardan en az %1’i, 1000 rejim kodu dışında kalanlardan ise en az %2’si eşyanın çıkışından sonra beyanın kontrolü işlemleri için örnekleme yoluyla belirlenir. Burada bahsi geçen kontrol işlemleri 6 aylık sürenin bitiminden itibaren en geç 50 iş günü içinde tamamlanır.
Belirlenen beyannamelerde yer alan bilgiler ile beyanname ekleri, muayene memurlarınca incelenerek, eksik beyan usulüne ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla, Gümrük Yönetmeliğinin 114 üncü maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca beyannameye eklenmesi zorunlu olmayan ancak aynı madde uyarınca saklanması gereken belgelerin mevcut olup olmadığı, beyanname ve eklerinde yer alan belgelerin uygun olup olmadığı, beyanname kapsamı eşyanın menşe, tarife, kıymet ve miktarıyla ilgili bilgi ve belgelerin uygun olup olmadığı, ihracat vergilerinin doğru hesaplanıp hesaplanmadı, tahsilat ve teminat işlemlerinin doğru yapılıp yapılmadığı, yasaklayıcı ve kısıtlayıcı önlemlere uyulup uyulmadığı kontrol edilir.
Mavi hat uygulamasından yararlanma hakkı tanınan statü belgesi sahiplerince Gümrük Yönetmeliğinin 114 üncü maddesi uyarınca ihracat beyannamesine belge eklenmesinin zorunlu tutulmadığı durumlarda, bu belgelerin gümrük idaresince talep edilmesi halinde ibraz edilmesi zorunludur. Statü belgesinin geçerlilik süresi içerisinde, beyanın kontrol türüne ilişkin kolaylaştırmalardan yararlanma izni askıya alınan statü belgesi sahibi kişilerce, askıya alma süresinin bitimini müteakip, belirtilen ihlalin tekrar edilmesi halinde, bu kişilerin beyanın kontrol türüne ilişkin kolaylaştırmalardan yararlanma izni statü belgesinin geçerlilik süresi sonuna kadar geri alınır. Söz konusu beyannamenin tescil edildiği gümrük müdürlüğünün bağlı bulunduğu gümrük ve ticaret bölge müdürlüğü tarafından statü belgesinin düzenlendiği gümrük ve ticaret bölge müdürlüğüne derhal bildirimde bulunulur. Statü belgesinin geçerlilik süresinin bitimine 1 yıldan az süre kalmış olduğu durumlarda birinci fıkra kapsamında belirlenecek geri alma süresi 1 yıldır.
Ticaret Bakanlığı’nın web portaline bakıldığında, 07.11.2019 tarihi itibarıyla 1920 adeti 42/A olmak üzeri toplam 3632 adet “OKS Belgesi”ne sahip firma bulunduğu görülmektedir. Temeli güvenilirlik esasına dayalı olan bu statüyü elde etmek isteyen işletmelerin sayısı da her geçen gün artmaktadır. Anılan statü belgesinin ihracatçı firmalar açısından olumlu sonuçlar doğurduğu, işlemlerin hızlı bir şekilde yürütüldüğü maliyetlerin en aza indirgendiği görülmektedir. Ancak, bu sertifikanın avantajları olduğu gibi maalesef dezavantajları da mevcuttur. Konuya bu açıdan yaklaşıldığında, ihracatta mavi hat uygulamasının kullanıldığı rejimlerin kısıtlı olduğu, asgari işçi sayılarının bir aydan bir yıllık ortalama işçi sayılarına yükseltildiği, ayrıca OKSB’nin geçerlilik süresinin de YYS’de olduğu gibi sınırsız olmadığı, 2 yılda bir belge yenileme zorunluluğu bulunduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenle, Ticaret Bakanlığının sektörü OKSB’ye soğutarak, YYS Belgesi almaya teşvik ettiğini söylemek yanıltıcı olmayacaktır.
Kaynakça:
SORU VE CEVAPLAR
Soru 1. “Mavi Hat Uygulaması” nedir? İthalatta da yararlanılmakta mıdır?
Cevap: İhracatta Mavi Hat Uygulaması, Bakanlıkça belirlenen onaylanmış kişi statüsüne sahip kişilerin ihracatta yararlandığı, eşyanın çıkış işlemlerinin tamamlanmasından önce belge kontrolüne veya muayeneye tabi tutulmadığı hattır. İthalatta ise mavi hat uygulaması kaldırılmıştır.
Soru 2. İhracatta mavi hat uygulamasında beyanın kontrol türüne göre sağlanan kolaylıklar nelerdir?
Cevap: Sadece ihracat işlemlerinde OKS belgesinde 1000 rejimlerinde, 42/A statüsünde ise 1000-1040 ve 3151 rejimleri için Mavi Hat Uygulaması bulunmaktadır.
Soru 3. İhracatta mavi hat uygulaması hangi rejimleri kapsamaktadır?
Cevap: Birincisi sadece ihracat 1000 rejimlerin mavi hattan işlem gördüğü diğer tüm hakların belge alımı ile birlikte verildiği bir belgedir. İkinci ise; ‘’Onaylanmış Kişi Statüsüne İlişkin Gümrükler Genel Tebliği Seri No:1’’ de yer alan 42/A maddesine istinaden alınmış olan bir belgedir, bu belge ihracat 1000 rejimlerin yanında 3151-1040 gibi diğer rejimlerin de yapılan ihracat beyannamelerin mavi hattan işleme gördüğü Dahilde İşleme Rejimi kapsamında yapılan ithalatlarda yapılan ayniyat işlemlerinden muafiyet sağlamaktadır.
Soru 4. İhracatta ayniyat tespiti yapılması gereken eşya “Mavi Hatta” işlem görür mü?
Cevap: İhraç edilen eşyaya ilişkin kap, ambalaj, palet ve benzeri eşya haricinde ilgili rejim hükümlerine göre ayniyat tespiti yapılması gereken eşyaya ilişkin gümrük beyannameleri mavi hatta işlem görmez.
Soru 5. İhracatta mavi hatta işlem gören eşyanın çıkışından sonra beyannameye ne işlem yapılır?
Cevap: Yetkili bölge müdürlüğü tarafından statü belgesinin düzenlendiği tarihten itibaren 6 aylık dönemler itibariyle statü belgesi kapsamında mavi hatta işlem görmüş ve çıkış işlemleri tamamlanmış olan ihracat beyannameleri tespit edilerek, bu beyannamelerden “1000” rejim kodlu olanlardan en az %1’i, “1000” dışında kalan rejim kodlu olanlardan ise en az %2’si “eşyanın çıkışından sonra beyanın kontrolü” işlemleri için örnekleme yoluyla belirlenir. Buradaki kontrol işlemleri 6 aylık sürenin bitiminden itibaren en geç 50 iş günü içinde tamamlanır. Belirlenen beyannamelerde yer alan bilgiler ile beyanname ekleri, muayene memurlarınca incelenerek kontrol gerçekleşir.
Geri