Soner ALTINTAŞ
Gümrük Müşaviri
Tüm dünyada ağırlık esas alındığında taşımacılığın yüzde 60’ından fazlası deniz yolu ile yapılmaktadır. Yine ağırlık esas alındığında üç tarafı denizlerle çevrili ve 8333 km’yi bulan sahil şeridi ile ülkemizin, taşımacılık sektörü içerisindeki en büyük payını da denizyolu almaktadır. Denizyolu taşımacılığı insanoğlu tarafından geliştirilmiş ilk taşımacılık modudur. Eskiden kısıtlı imkânlarla limandan limana değişik boyuttaki kaplarla yapılan taşımalar, gelişen teknoloji ve konteyner taşımacılığı sayesinde kolaylaşmış; konteynerler eşyaların nihai adrese kadar birçok taşıma türünün bir arada kullanılmasına imkân vermiş ve deniz yolu taşımacılığının gelişmesini sağlamıştır.
Kökeni sanayi devrimine kadar inse de modern anlamda bir standarda bağlanan konteynerler 1950’li yıllarda karşımıza çıkmaktadır. ABD silahlı kuvvetleri tarafından geliştirilen konteynerler II. Dünya Savaşı sırasında kullanılmaya başlamış; ABD silahlı kuvvetleri daha sonraki dönemde dâhil olduğu Kore Savaşı ve Vietnam Savaşları sırasında da lojistik ihtiyaçları için konteyner kullanımına ağırlık vermiştir. Kısaca belirtmek gerekirse, birçok teknolojik gelişmede de görüldüğü gibi savaş araçları üretiminde kullanılan teknolojik ürünler bir süre sonra sivil hayatın kolaylaştırılmasına da katkı sağlamıştır.
Ticari deniz taşımacılığında günümüz standartlarında ilk taşıma 1956 yılında Amerikalı girişimci Molcolm Mc’lean tarafından yapılmıştır. Daha sonra, konteyner taşımacılığının bir standarda bağlanması yönünde uluslararası toplantılar yapılmaya başlanmıştır.
1972 yılında yayımlanan “Hükümetlerarası Denizcilik Konvansiyonu” ile konteyner taşımacılığının standartları belirlenmiştir.
Anılan Sözleşme ile konteynerin tanımı şu şekilde yapılmıştır:
“1972 Konteynerlerle İlgili Gümrük Sözleşmesinin 4 No.lu Ekinde yer alan teknik şartlara uygun olarak imal edilmiş, yine bu Sözleşmenin 5 No.lu Ekinde gösterilen yöntemlerden birine göre onaylanmış, iç hacmi en az bir metreküp olan ve taşıma işlerinde kullanılan büyük sandık, müteharrik sarnıç veya benzerleri ile,
1) İçerisine eşya koymak için kompartıman oluşturacak şekilde tamamen veya kısmen kapatılmış,
2) Sürekli kullanım özelliğine sahip ve buna uygun olarak defalarca kullanılacak kadar sağlam,
3) Taşıma türü veya vasıta değişmesini gerektiren hallerde içindeki eşyanın boşaltılıp yüklenmesine yol açmayacak şekilde özel olarak imal edilmiş,
4) Özellikle bir taşımacılık türünden diğerine transfer hallerinde, pratik kullanım özelliğine sahip biçimde yapılmış,
5) Kolayca doldurulup boşaltılabilecek şekilde imal edilmiş bir taşıma aracı,”
En çok kullanılan konteynerler standart 20 feet veya standart 40 feet olanlarıdır. Günümüzde taşınan eşyanın özelliğine göre çok değişken yapıya sahip konteyner türleri geliştirilmiştir. Örneğin, ısı kontrollü taşımaya imkân veren “reefer” (soğutmalı konteynerler), sıvıların taşına bilmesi için “tank” konteynerler veya hacimli eşyaların yüklenebilmesi için “open top” konteyner kullanıma alınmıştır. Konteynerlerin takibinin kolay yapılabilmesi için her konteynerde standart haline getirilmiş şekilde ISO 6346 uyumlu konteynerin sahibini belirten markalamalar bulunur. Dört harften oluşan ve altı haneli bir sayı ve tek haneli bir kontrol sayısı konteynerin güvenli bir biçimde izlenmesine olanak sağlamış, bu markalar bir nevi konteynerin kimliğini oluşturmuştur.
Türkiye tarafından 15.12.1972 tarihinde Cenevre’de imzalanan ve 2.12.1993 tarihli 3930 sayılı Kanunla onaylanması uygun bulunan “1972 Konteynerlerle İlgili Gümrük Sözleşmesi” Bakanlar Kurulu tarafından 184.1994 tarihinde onaylanmış ve 2.06.1994 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu sözleşme ile 21.10.2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Geçici İthalat Sözleşmesi”nin konteynerlerle ilgili hükümleri içeren Ek B3’ün uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar 2005 yılının Nisan ayında yayımlanan “1972 Konteynerlerle İlgili Gümrük Sözleşmesi’nin ve Geçici İthalat Sözleşmesi’nin Konteynerlerle İlgili Hükümlerinin Uygulanmasına Dair Yönetmelik” ile yürürlüğe sokulmuştur.
Getirenin gümrük yükümlüsü olup olmadığına bakılmaksızın, anılan Yönetmelikte belirtilen şartları taşıyan konteynerlerin yurda girişine gümrük idareleri tarafından “Geçici İthalat Rejimi” hükümlerine göre izin verilmektedir. Türkiye’de yerleşik veya ikamet eden bir kişi tarafından satın alınan, satın alma amacıyla kiralanan, finansal kiralama (leasing) veya benzeri bir anlaşma yoluyla getirilen konteynerlere, ilgili kuruluşların görüşü alınarak geçici ithalat izni vermeye Ticaret Bakanlığı (Gümrükler Genel Müdürlüğü) yetkilidir.
Rejim kapsamında geçici olarak yurda getirilen konteynerin izin süresi “Giriş Konteyner Kayıt ve Takip Formu”nun tescil tarihinden itibaren 6 aydır. Bu süre içerisinde konteynerin ihracı zorunludur. Süre bitiminden önce elektronik ortamda başvurulması durumunda giriş gümrük idaresi tarafından 6 ayı geçmemek üzere süre uzatılabilmektedir. İkinci bir ek süre uzatımı talebi olması durumunda; bölge müdürlüğüne dilekçe ile başvuru yapılarak, bölge müdürlüğünün ek süre talebinin değerlendirilmesi için giriş gümrük idaresine vereceği talimata istinaden ikinci ek süre alınabilmektedir. Ayrıca boş olarak gelen konteynerin Konteyner Takip Formu tescil işlemi yapıldıktan 45 gün içeresinde ambar çıkış işleminin yapılması gerekmektedir. Aksi durumda özet beyan süre aşımından dolayı cezalar ile karşılaşılması olasılığı vardır.
Geçici olarak çıkarılacak konteynerlerin yurt dışında kalma süresi 3 yıldır. Bu süre içerisinde konteynerin yurda getirilmesi zorunludur. Süresi içerisinde elektronik ortamda başvurulması durumunda çıkış gümrük idaresi tarafından ek süre alınabilmektedir.
Süre bitimini takiben konteynerin bir ay içerisinde yeniden ihraç edilmesi veya yurda getirilmesi durumunda gümrük kanunu 241 inci maddesine belirlenen miktarın 2 katı ve verilen sürenin bitimini takiben iki ayı aşmayan sürede yeniden ihraç edilmesi veya yarda getirilmesi durumunda da aynı miktarın dört katı usulsüzlük cezası uygulanmaktadır. Ayrıca rejim şartlarını yerine getirmediği veya sürenin tamamıyla aşıldığı durumlarda, Gümrük Kanunun 238 inci maddesine istinaden cezai işlem yapılmaktadır.
2017 yılı başında “Konteyner ve Liman Takip Sistemi”ne geçilmiştir. Bu sistem ile temel olarak limanlarda bulunan bilgiler, acente ve armatörlerden gelen bilgiler ve gümrük idarelerinde bulunan bilgilerin harmanlanarak limanlarda görevli gümrük gözetim ve muhafaza memuru ekranlarına bilgi akışı yaparak liman giriş çıkışlarının daha etkin ve kontrollü yapılmasına olanak sağlamıştır. Ayrıca gümrük muayene memurlarınca yapılacak “kısmi muayene, tam tespit, x-ray” gibi denetimlerde, muayene memurlarınca sistem üzerinden talimat verilmesi ile oluşan iş emri neticesinde liman tarafından denetime hazırlanacak konteyner ve eşyaların hızlıca hazırlanmasına imkân sağlamıştır. Keza, limanlara ihracat amacıyla gelen konteyner ve eşyaların acenteler tarafından liman sisteminde açılan rezervasyon sonrası limana giriş yapabilmeleri sağlanarak liman kapılarındaki manuel giriş kayıtlarından kaynaklanan beklemeler azaltmıştır. İthalat ve ihracatta sistem henüz istenilen seviyede devreye girmemiş olsa da, birçok işlemin önceden başlaması limanlarda bekleme sürelerinin azalmasına ve evrak işlemlerinin hafiflemesine neden olmuştur.
Bu projenin bir bileşeni de “Elektronik Konteyner Kayıt ve Takip Formları”dır. Eski sistemde kâğıt ortamında düzenlenen “Giriş Konteyner Kayıt ve Takip Formu” 01.12.2016 tarihi itibari ile tüm gümrük idarelerinde elektronik ortamda, internete bağlanabilen herhangi bir bilgisayarda kullanıcı yetkisi olan yükümlüler tarafından düzenlenebilmekte, tescil ve onay süreçleri de elektronik ortamda belirli bir ücret karşılığı yapılmaktadır. Elektronik form oluştururken ‘KTF Türü’ menüsünden, yerli veya yabancı konteyner girişi ya da çıkış türü seçilerek Türkiye girecek dolu veya boş konteynerin girişini veya çıkış işlemlerini gümrük idaresine gitmeden başlatılabilmektedir. Ayrıca yurda geçici giriş yapmış veya yurt dışına geçici çıkışı olan konteynerlerin kalan sürelerinin takibi veya gerekli durumlarda ek süre talepleri de bu sistemde yapılabilmektedir.
Konteynere ilişkin kayıt ve takip formu verilerinin elektronik ortamda verilmemesi, bilgilerin usulüne uygun doldurulmaması ya da gümrük idaresi tarafından onay işleminin yapılmaması durumunda konteynerin çıkış işlemleri bitirilse bile konteynerin limandan çıkışına izin verilmemektedir. Dolu olarak çıkan konteynerlerin boş dönüşleri; acentelerin vereceği boş dönüş bilgisine istinaden ya limanların boş konteyner depolama sahalarına ya da acentelerin anlaşmalı olduğu farklı bir depolama sahasına teslimi ile sonuçlanmaktadır. Boş konteynerin zamanında teslim edilememesi, demuraj giderinin oluşmasına sebep olmakta bu da firmaların dış ticaret maliyetlerini yükseltmektedir.
İhracat işlemlerinde de ithalatta işlemlerinde olduğu gibi, acentenin “Elektronik Konteyner Takip Sistemi”nden yapacağı bildirime istinaden konteynerler limana girebilmektedir. İhracat eşyasının limandaki bir konteynerde yükleneceği durumda ise firmanın ya da nakliyecinin, acentenin vereceği konteyner bilgisi ile birlikte, limanda işletmesinden çıkartacağı yükleme ordinosuna istinaden işlemler sonuçlandırılmaktadır. Konteynerler liman sahasına girmenden ihracat beyannamesi tescil edilememektedir. 20.08.2019 tarihinden itibaren ihracat beyannamelerinin kâğıt ortamda gümrük idaresine teslim edilmesi zorunluluğunun kaldırılması ve ekli tüm evrakların sisteme taranması, konteyner takip sisteminin önemini artırmıştır.
Sonuç olarak bu projeler ile birlikte, gümrük idaresinin sistemleri ve liman işletmesinin sistemleri bütünleşmiş olup, gümrük denetimlerinin etkinliği artırılmış, kaçakçılıkla mücadelede kullanılan veri tabanı genişletilmiş, risk analizlerinin daha sağlık yapılmasına imkân sağlanmıştır. Limanlarda kâğıt işlemlerinin azalması ve işlemlerin hız kazanması ile firmalara zaman ve maliyet avantajı sağlamış olup, limanlara gelen veya giden konteynerlerin liman için hareketleri de dâhil olmak üzere etkin bir şekilde izlenmesi ve bunların hareketleriyle ilgili sağlıklı istatistik verileri üretilmesi sağlanmıştır.
Kaynakça:
SORU VE CEVAPLAR
Soru 1. Konteyner nedir ve özellikleri nelerdir?
Cevap: Konteyner;
“1972 Konteynerlerle İlgili Gümrük Sözleşmesinin 4 No.lu Ekinde yer alan teknik şartlara uygun olarak imal edilmiş, yine bu Sözleşmenin 5 No.lu Ekinde gösterilen yöntemlerden birine göre onaylanmış, iç hacmi en az bir metreküp olan ve taşıma işlerinde kullanılan büyük sandık, müteharrik sarnıç veya benzerleri ile,
ç) Özellikle bir taşımacılık türünden diğerine transfer hallerinde, pratik kullanım özelliğine sahip biçimde yapılmış,
Olarak tanımlanmaktadır.
Soru 2. Kimler konteyner getirebilir ve izin mercii neresidir?
Cevap: Geçici ithalat rejimine istinaden, yükümlü olup olmadığına bakılmaksızın yönetmelikteki şartları taşıyan konteynerleri herkes getirebilir, geçici girişine gümrük idaresi izin vermektedir. Türkiye’de yerleşik veya ikamet eden bir kişi tarafından satın alınan, satın alma amacıyla kiralanan, finansal kiralama (leasing) veya benzeri bir anlaşma yoluyla getirilen konteynerlere, ilgili kuruluşların görüşü alınarak geçici ithalat izni vermeye Ticaret Bakanlığı (Gümrükler Genel Müdürlüğü) yetkilidir.
Soru 3. Geçici olarak getirilen konteynerin ülkede kalma süresi nedir?
Cevap: Rejim kapsamında geçici olarak yurda getirilen konteynerin izin süresi Giriş Konteyner Kayıt ve Takip Formunun tescil tarihinden itibaren 6aydır. Bu süre içerisinde konteynerin ihracı zorunludur. Süre bitiminden önce elektronik ortamda başvurulması durumunda giriş gümrük idaresi tarafından 6 ayı geçmemek üzere süre uzatılır.
Soru 4. Demuraj nedir?
Cevap: Dış ticaret işlemlerinde konteynerdeki yükün boşaltması için alıcı (ithalatçı) ve satıcının (ihracatçı) yaptığı anlaşmayla belirlenen sürenin aşılması halinde konteyner başına alıcı tarafından navlun dışı ödenen gecikme bedelidir.
Soru 5. “Konteyner ve Liman Takip Sistemi” ile yapılabilecek işlemler nelerdir?
Cevap: Konteyner Kayıt Takip Formları, Boşaltma Listesi, Ambar Çıkış Fişleri, X-Ray Tarama Talep Formları, Konteyner muayenesine ilişkin Açma Kapama Formu, Tahliye Müsaade Kâğıdı, Kapı giriş ve çıkışlarında tutulan defter ve kayıtlar “Konteyner ve Liman Takip Sistemi” sayesinde elektronik ortamda gerçekleştirilebilmektedir.
Geri