Ebru AĞAÇBACAK
Gümrük Müşavir Yardımcısı
Gerek gelişmiş gerek gelişme yolundaki ülkeler ihracatın artırılması konusunda büyük çabalar harcamaktadır.
Dünya ekonomisinde kendini gösteren işsizlik, dış rekabet ve teknolojik yarış, ihracat teşvik tedbirlerinin geliştirilmesini zorunlu kılmıştır. Bu bağlamda, bir devlet teşviki olan Dahilde İşleme Rejimi (DİR), ülkenin ekonomik kalkınmasına sağladığı katkıların yanı sıra işletmelerin büyümeleri, uluslararası pazarlara açılmaları ve ihracat yapabilmeleri açısından yararlanılan bir teşvik düzenlemesi olarak ön plana çıkmaktadır.
Dahilde İşleme Rejimi (DİR), imalat sektöründeki işletmelerin uluslararası pazarlarda rekabet gücünü artırmak, pazarlarını genişletmek ve ürün çeşitliliğini artırmak için dünya piyasa fiyatlarından hammadde temin etmelerine olanak sağlayan ekonomik etkili bir gümrük rejimidir. Dahilde işleme rejimi, serbest dolaşımda olmayan eşyanın, Türkiye gümrük bölgesi içerisinde işleme faaliyetine tabi tutulmak üzere geçici ithal edilmesi ve işleme faaliyeti sonrasında elde edilen işlem görmüş ürünün yeniden ihraç edilmesi esasına dayanır.
4458 Sayılı Gümrük Kanunu’nun 110 uncu maddesi ve 2006/12 Sayılı DİR Tebliği 5. maddesi uyarınca; işleme faaliyetlerini yapan veya yaptıran Türkiye Gümrük Bölgesinde (serbest bölgeler hariç) yerleşik firmalar bu rejimden faydalanabilmektedir. Rejimden faydalanmak için; İthal eşyasının işlem görmüş ürün içinde kullanıldığının tespit edilmesinin mümkün olması, Türkiye Gümrük Bölgesindeki üreticilerin ekonomik çıkarlarının olumsuz etkilenmemesi, İşletme faaliyetinin katma değer yaratıyor olması, işlem görmüş ürünün rekabet edebilirliği şarttır.
DİR kapsamında ihraç edilecek ürün bünyesinde kullanılmak üzere ithal edilen hammadde, yarı mamul, mamul, yardımcı malzeme ve ambalaj malzemelerinin ithali esnasında KDV, ÖTV, Gümrük vergisi, Anti-Damping ile diğer vergi ve fonlar teminata bağlanır. Teminatın indirimli ödenmesi imkânı ile birlikte, KKDF ile vergi, resim ve harç istisnası, yurt içi alımlarda KDV istisnası, ihracat sayılan yurt için satış ve teslim imkânı vardır ve ticaret politikası önlemleri uygulanmamaktadır. Sağlanan muafiyetler şartlı muafiyet ve geri ödeme sistemlerinin kullanılmasına göre değişiklik gösterir.
DİR ile ilgili düzenlemeler temel olarak 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 108-122’nci maddeleri ile İhracat:2006/12 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği ve 2005-8391 Dahilde İşleme Rejimi Kararı’nda yer almaktadır. Alınan izinler, üretim konusuna ve uygulama esaslarına göre, “Dahilde İşleme İzni” ve “Dahilde İşleme İzin Belgesi” olmak üzere iki şekilde verilmektedir. Her iki belge de Ticaret Bakanlığı tarafından verilmektedir. Dahilde İşleme İzni (Dİİ); ihracat amacıyla gümrük muafiyetli ithalata imkan sağlayan ve gümrük müdürlüklerince verilen izne, Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) ise; ihracat amacıyla gümrük muafiyetli ithalat ve/veya yurt içi alımlara imkan sağlayan İhracat Genel Müdürlüğü’nce düzenlenen belgeye denir.
Dahilde İşleme Rejimi uygulama sistemleri de Şartlı Muafiyet Sistemi ve Geri Ödeme Sistemi olmak üzere ikiye ayrılır.
Şartlı Muafiyet Sistemi; ihraç edilecek eşyanın üretiminde kullanılan hammadde, yardımcı madde, ambalaj ve işletme malzemelerinin ithalatı sırasında doğan vergilerin teminata bağlanarak ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın ithal edilmesi veya yurt içinden temin edilmesi ve üretim sonucunda elde edilen eşyanın ihraç edilmesini müteakip alınan teminatın iade edilmesidir.
Geri Ödeme Sistemi ise; ihraç edilecek eşyanın üretiminde kullanılan hammadde, yardımcı madde, ambalaj ve işletme malzemelerinin ithalatı sırasında doğan vergilerin nakit olarak ödenerek ve ticaret politikası önlemleri uygulanarak ithal edilmesi ve üretim sonucunda elde edilen eşyanın ihraç edilmesini müteakip nakit alınan vergilerin iade edilmesidir.
Türkiye Gümrük Bölgesinde (Serbest Bölgeler hariç) yerleşik firmaların; DİİB almak için 2007/2 Sayılı Dahilde İşleme Rejimine İlişkin İşlemlerin Bilgisayar Veri İşleme Yoluyla Yapılmasına Dair Tebliğ hükümlerince elektronik imza (e-imza) yöntemi ile İhracat Genel Müdürlüğü’ne DİR Otomasyon Sistemi üzerinden müracaat etmeleri gerekmektedir. Yapılan inceleme sonucunda DİİB müracaatları onaylanmakta veya reddedilmektedir.
Dahilde İşleme İzni başvurusu yükümlüler tarafından Tek Pencere Portal Sistemi (https://uygulama.gtb.gov.tr/TekPencere) üzerinden gerçekleştirilir. Başvurunun uygun bulunması halinde, gümrük müdürü veya yetkilendirdiği kişi tarafından dahilde işleme izni başvurusu Tek Pencere Portal Sistemi üzerinden onaylanır ve sistem tarafından 0878 (TPS-Dahilde İşleme İzni) kodlu e-belge ile bu belgeye ait 23 haneli numara üretilmektedir.
Tek Pencere Sistemi tarafından verilen 23 haneli belge numarası/belge satır numarası (Örnek: Referans No: 16545419880849000000392/1) ilgili gümrük beyannamesinin 44 no.lu kutusunda “Belge Referans No” ve “Belge Tarihi” alanlarında beyan edilir. Dahilde İşleme Rejimine ilişkin gümrük beyannamesinde 23 haneli e-belge numarasından sonra dahilde işleme rejimine ilişkin satırın numarası, dahilde işleme rejimine tabi tutulan eşyanın yeniden ihracına ilişkin gümrük beyannamesinde ise 23 haneli e-belge numarasından sonra yeniden ihracata ilişkin satırın numarası yazılır. Söz konusu belgeye ilişkin bilgiler elektronik ortamda yer alacağından, beyanname ekinde ayrıca kâğıt ortamında ıslak imzalı dahilde işleme izni aranmamaktadır.
Belge/izin taahhütlerinin süresi içerisinde yerine getirilmesini takiben, yine tebliğde belirtilen süreler içerisinde belge/izin taahhüt hesabının kapatılması için müracaat edilmektedir.
DİİB ihracat taahhüdünü kapatmak için en geç belge süresi sonundan itibaren üç ay içerisinde, elektronik ortamda ve aynı zamanda 2006/12 sayılı tebliğ ekinde belirtilen bilgi ve belgelerle birlikte İhracat Genel Müdürlüğü’nce belirlenen ilgili bölge müdürlüğüne müracaat edilmesi gerekmektedir. DİİB kapatmaya ek süre verilmemektedir.
Dİİ ihracat taahhüdünü kapatmak için en geç izin süresi sonundan itibaren bir ay içerisinde, 2006/12 sayılı tebliğ ekinde belirtilen bilgi ve belgelerle birlikte ilgili gümrük müdürlüğüne müracaat edilmesi gerekmektedir. Dİİ taahhüdünün kapatılması için bir ayın sonunda 20 gün daha ek süre verilebilmektedir.
Belirtilen süreler içerisinde kapatma müracaatında bulunulmayan belge/izinler ilgili bölge müdürlüklerince ya da gümrük idarelerince müeyyide uygulanarak resen kapatılır.
Dahilde işleme izni/izin belgesi taahhüt kapatma müracaatında bulunmadan belge/izin süre sonuna en az bir ay kala taahhüt hesabı ile ilgili detaylı bir çalışma yapılmalıdır. Belge için DİR otomasyon sisteminde, izin için ise tek pencere sisteminde yer alan bilgi ve belgeler ile gerçekleşen bilgi ve belgelerin karşılaştırılması çok önemlidir. Bu karşılaştırma işleminin yapılabilmesi için belge/izin kullanıcısının sistem ile birlikte tüm bilgileri aynı zamanda ayrı bir sistem veya program üzerinden de takip etmesi gerekmektedir. Gerek DİR otomasyon sistemi gerekse tek pencere sistemi elektronik sistemler olduğundan nadiren de olsa bazı hesaplama hataları olabilmektedir. Ayrıca yapılan manuel takip bu hataların tespit edilmesi, çözüme kavuşturulması ve tekrarının önlenmesi için de avantaj sağlamış olacaktır.
Belgede eksik ihracat, hatalı açılmış gümrük beyannamesi, hatalı açılmış ithalat/ihracat faturası, hatalı açılmış yurtiçi alış/yurtiçi satış faturası, düzenlenmesi gerekirken düzenlenmemiş dolaşım belgeleri, eksik yatırılmış telafi edici vergi (TEV), eksik beyan edilmiş fire oranı, ikincil işlem görmüş ürün ya da birim kullanım oranı, özel şartlarda olması halinde düzenlenmemiş ekspertiz raporu, ayniyat tutanakları, yeminli mali müşavir raporu, tarım ürünleri için eşdeğer eşya kontrolü, olması gerekenin altında ya da üstünde beyan edilmiş ürün ağırlıkları, sektörel bazda olması gerekenin üzerinde gerçekleşmiş döviz kullanım oranı gibi ithal edilen hammadde, yardımcı mamul ya da yarı mamulün ihraç edilen ürün bünyesinde kullanıldığını gösteren bilgi ve belgelerde eksiklik tespitinin belge/izin süre sonuna bir ay kala yapılan incelemede tespit edilmesi durumunda, yapılan hataların düzeltilmesi ya da eksikliklerin giderilmesi mümkün olabilecektir.
Yapılan ön incelemede belge/izinle ilgili herhangi bir eksiklik veya hatalı belge düzenlenmediğinin anlaşılması halinde, 2006/12 Sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği Ek-3 ve izin için Ek-4’te yer alan bilgi ve belgeler ile taahhüt kapatma müracaatında bulunulmaktadır.
Belge özel şartlarında ayniyat tespiti, ekspertiz raporu, yeminli mali müşavir raporu gibi şartlar olması halinde kapatma dosyasında bu belgeler eksiksiz sunulmalıdır. Özellikle ekspertiz raporunun belge süresi içerisinde olması çok önemlidir. Bu nedenle belge kapsamında yapılması gereken taahhüt tamamlama işlemlerinin (eksik ihracat, eş değer eşya ile ithalat, sarfiyat kontrolü gibi) belge süre sonuna en az bir ay kala tamamlanması gerekmektedir ki ekspertiz raporunun belge süresi içerisinde tamamlanması mümkün olsun.
Belge kapsamında serbest bölgelere ihracat yapılmış ise; ihraç edilen ürünün belge süre bitiminden itibaren en geç üç ay içerisinde serbest bölgeden bir başka ülkeye ihraç edilmesi veya bir dahilde işleme izin belgesi/izni ya da yatırım teşvik belgesi kapsamında tekrar Türkiye Gümrük Bölgesine getirilmesi gerekmektedir. Anılan ürün ihraç edilmeyecek ise, serbest bölgelerde bulunan tesislerin yapımında kullanıldığının, serbest bölgelerde bulunan tesislerde makine-teçhizat, demirbaşa kayıtlı eşya veya bunların parçası olarak kullanıldığının, serbest bölgelerde yerleşik gemi inşa faaliyetinde bulunan firmalara gemi inşasında kullanılmak üzere tesliminin yapıldığının, serbest bölgelerden gümrüksüz satış mağazalarına satışının yapıldığının veya serbest bölgelerden kara, deniz ve hava taşıtlarına kumanya olarak tesliminin yapıldığının tevsiki gerekmektedir. Üç ay içerisinde eşyanın bu sayılan işlemlerden herhangi birine tabi tutulduğunun ispatı serbest bölge giriş-çıkış işlem formları ve ön statü belgeleri ile mümkündür. Bu nedenle taahhüt kapatma dosyasında bu belgelerin asılları mutlaka yer almalıdır.
İzin taahhüt kapatılması işlemlerinde, TPS dosyasında yer alan özel şartlar çok önemlidir. Burada ithal edilen hammadde, yardımcı mamul ya da yarı mamulün ihraç edilen ürün bünyesinde kullanıldığının tespitinin izni veren gümrük idaresi tarafından “ayniyat tespit tutanağı”, “ekspertiz raporu”, “fotoğraflı ayniyat”, “laboratuar tahlil raporu”, “numune alımı” veya “motor ve şasi numaralarının belirlenmesi” seçeneklerinden herhangi biri ile yapılması istenmektedir. Üretimin konusu ve ürünlerin cinsine göre bu seçenek gümrük müdürlükleri tarafından belirlenmektedir. Taahhüt kapatma müracaatında izin özel şartlarında yer alan ayniyat seçeneğinin doğru uygulanmış olması taahhüdün müeyyidesiz kapatılması açısından çok önemlidir.
DİR kapsamında belge/izin tedbirlerine uyulmaması ve taahhütlerin yerine getirilmemesi ya da eksik ya da hatalardan kaynaklı taahhüt kapatılmanın gerçekleşmesi halinde aşağıdaki yaptırımlar uygulanır.
Başta da belirttiğimiz gibi, DİR ihracatçılarımıza kolaylık sağlayan bir teşvik düzenlemesi olarak ön plana çıkmaktadır. Ancak rejim gereklerine harfiyen uyulması önem arz etmekte, rejim ihlali ağır yaptırımlarla cezalandırılmaktadır.
KAYNAKÇA
SORU / CEVAP
Soru 1. Kimler Dahilde İşleme Rejiminden faydalanabilir?
Cevap: Gümrük Kanunu ve DİR Tebliği uyarınca, işleme faaliyetlerini yapan veya yaptıran Türkiye Gümrük Bölgesinde (serbest bölgeler hariç) yerleşik firmalar bu rejimden faydalanabilmektedir.
Soru 2. Dahilde İşleme Rejiminin amacı nedir?
Cevap: Dünya piyasa fiyatlarından hammadde temin etmek suretiyle; ihracatı teşvik (ihracatı arttırmak), istihdam yaratmak, ihraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmak, ihraç pazarlarını geliştirmek, ihraç ürünlerini çeşitlendirmek, ihraç ürünlerini dış pazarlarda cazip kılmak, girdi maliyetlerini düşürerek rekabet gücünü artırmak, ucuz hammadde kaynağının temin edilmesi, yurt içinde yeteri derecede kaliteli olmayan hammaddenin uluslararası pazarda bulunabilme imkanı, rekabet yaratması nedeniyle yurt içindeki firmaların üretime önem vererek kaliteyi artırmaya ve uluslar arası pazara açılmalarına imkan sağlamak.
Soru-3: Dahilde İşleme İzin Belgesi / İzni müracaatları nereye yapılır?
Cevap: Her iki belge içinde müracaat mercii Ticaret Bakanlığıdır. “Belge” almak için elektronik imza (e-imza) yöntemi ile DİR Otomasyon Sistemi üzerinden İhracat Genel Müdürlüğü’nün ilgili sektör dairesine; “İzin” almak için e- başvuru sistemi aracılığıyla Tek Pencere Sistemi üzerinden ithalatın yapılacağı gümrük müdürlüğüne müracaat edilmesi gerekmektedir.
Soru 4. Dahilde İşleme Rejiminin sağladığı muafiyetler nelerdir?
Cevap: DİR kapsamında ihraç edilecek ürün bünyesinde kullanılmak üzere ithal edilen hammadde, yarı mamul, mamul, yardımcı malzeme ve ambalaj malzemelerinin ithali esnasında KDV, ÖTV, Gümrük vergisi, Anti-Damping ile diğer vergi ve fonlar teminata bağlanır, Yükümlünün indirimli teminattan yararlanması olanağı vardır, KKDF ile vergi, resim ve harç istisnası vardır, yurt içi alımlarda KDV istisnası vardır, ihracat sayılan yurt içi satış ve teslim imkanı vardır ve DİR kapsamındaki ithal eşyasına ticaret politikası önlemleri uygulanmamaktadır.
Soru 5. Belge/izin taahhüt kapatma müracaatı ne zaman ve nereye yapılmalıdır?
Cevap: Belge ihracat taahhüdünü kapatmak için en geç belge süresi sonundan itibaren üç ay içerisinde Bakanlıkça belirlenen ilgili bölge müdürlüğüne, izin ihracat taahhüdünü kapatmak için en geç izin süresi sonundan itibaren bir ay içerisinde, ilgili gümrük idaresine müracaat edilmesi gerekmektedir. “İzin” taahhüdünün kapatılması için bir ayın sonunda yirmi iş günü günü daha ek süre verilebilir. Ancak “belge” taahhüdünün kapatılması için böyle bir ek süre söz konusu değildir.
Geri