DÜNYAYA AÇILAN KAPILAR, GÜMRÜKLER
Gümrükler; ülkelerarası insan, mal ve araç trafiğinin cereyan ettiği, dış ticaretin gerçekleştiği arenalar olarak insanoğlunun yerleşik düzene geçerek ticaret yapmaya başladığı ve ilk devletlerin ortaya çıktığı antik çağlardan günümüze değin varlığını ve önemini korumuştur.
Ülkeler arası dış ticaret, karşılıklı çıkar ve fayda zemini üzerinde işlemektedir. Ülkeler, uluslararası ticaretten azami fayda elde etmek için çeşitli ekonomik entegrasyonlara dahil olmakta ve ticaret anlaşmaları yapmaktadırlar. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) verilerine göre bugün ülkeler arasında imzalanan 484 tercihli ticaret anlaşması (PTA), 353 bölgesel ticaret anlaşması (RTA) mevcuttur.
DTÖ verilerine göre 1950’den 2020 yılına değin, dünya ticareti sabit fiyatlarla tam 41 kat artmıştır.[1] 2020 yılında pandemi etkisiyle yaklaşık %9 düşen dünya ticareti 2021 yılında tekrar artışa geçerek 22,2 trilyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Dünyada uygulanan ortalama gümrük vergisi oranları (MFN) ise % 9 civarındadır(Türkiye için ortalama %10,7).[2]
[1] https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/trade_evolution_e/evolution_trade_wto_e.htm
[2] https://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/world_tariff_profiles22_e.pdf
Dünyada Gümrüklerin Gündemi
Gümrük; genel anlamda hem dış ticaret üzerinden alınan vergileri, hem de gümrük işlemlerini gerçekleştiren idareyi ifade etmektedir.
Dünyada gümrük idareleri arasında iş birliği ve gümrük uygulamalarında yüksek standartlarda uyum hedefiyle, 1952 yılında Gümrük İşbirliği Konseyi olarak kurulan ve bugün 184 üyeye ulaşan Dünya Gümrük Örgütü (WCO)’nün temel çalışma gündemini şöylece özetleyebiliriz:[1]
[1] http://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/annual-reports/annual-report-2021_2022.pdf
Bugün anılan bu temel başlıklar, gümrük idarelerinin de ana gündem maddeleridir.
Türkiye’de Gümrükler
Geçmişte Rüsumat Emaneti, Gümrük ve Tekel Bakanlığı, Maliye ve Gümrük Bakanlığı, Gümrük Müsteşarlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde yürütülen gümrük hizmetleri; 10.07.2018 tarihinde yayımlanan 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle, Ekonomi Bakanlığı ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığı birleştirilerek oluşturulan Ticaret Bakanlığı’na bağlanmıştır.
Böylelikle, ülkemizin iç ve dış ticaretinde politika belirleyici, karar verici ve uygulayıcı birimlerin aynı Bakanlık yapısında bir araya hale getirilmesiyle etkinliğin ve rekabet gücünün artırılması, sorunların hızla çözümü hedeflenmiştir. Ancak aradan geçen 4 yıla rağmen, gümrük ve dış ticaretten oluşan ikili yapı ortadan kalkmamış, henüz tam bir entegrasyon sağlanamamıştır.
Uzun yıllar ihmal edilen gümrük kapılarımız TOBB’la yürütülen yap-işlet-devret modeliyle son 20 yılda yenilemiş ise de; özellikle AB’ne açılan ana kara kapılarımız olan Kapıkule ve Hamzabeyli Gümrük Kapıları ortalama 20 km kuyrukla ve dolu TIR parklarıyla ihtiyaca cevap verememektedir. AB tarafının Türkiye ile yeni gümrük kapıları açılmasında gönülsüz davranması, ortak ticaretimizde adeta teknik bir engel gibi öylece durmaktadır. AB’ne açılacak yeni gümrük kapılarının, geleceğin çalışma modelleri de öngörülerek inşası, artık kaçınılmaz bir gerekliliktir.
Yine Gürcistan’a açılan Sarp Gümrük Kapısı da artan trafiğe cevap vermekte zorlanmaktadır.
Ayrıca gümrük kapılarımızda tek durakta kontrol, ortak kapı, sanal sıra gibi yeni iş modelleri de hızla devreye almalıdır.
İç gümrüklerde de fiziki yetersizlikler ve iş yoğunluğundan kaynaklı gecikmeler, ağır bürokratik uygulamalar, yetki kullanmama ve merkeze sorarak çözümü sürüncemede bırakma eğilimleri halen kırılamamıştır.
Özellikle Türkiye’nin dış ticaret işlemlerinin %50’sini üreten İstanbul’da da gerek liman ve gümrük idarelerinin yetersizliği ve eskimişliği, gerekse antrepolardaki kapasite sorunları ciddi gecikmelere ve yüksek maliyetlere yol açmaktadır.
Öte yandan havayolu taşımacılığında İstanbul Havalimanı’ndaki yüksek hizmet ve ardiye ücretleri, 12 saat ücretsiz ardiye uygulamasının yürütülememesi, fazla mesai işlemlerinde yaşanan sorunlar, adeta tekelleşen kooperatiflerin yarattığı havalimanından karayoluyla yüksek taşıma giderleri vb. sorunlar da çözüm beklemektedir.
Gümrük ve Dış Ticaret İşlemlerindeki Temel Sorunlar
2021 yılı itibarıyla ihracat ve ihracat yapan 326.985 şirket, başkaca ne tür sorunlarla karşı karşıyadır? Bu sorunları başlıca şu başlıklarda toplamak mümkündür:
Dış Ticaretin İsimsiz Kahramanları Gümrük Müşavirleri
Türkiye’de dış ticaret işlemlerinin %90’ından fazlası gerçekleştiren Gümrük müşavirleri, devlet organları ile ticaret erbabı arasında ticaretin kolaylaştırılmasında sundukları nitelikli, özel uzmanlık isteyen, girift ve global boyutlu hizmetlerle, dış ticaret işlemlerinin ayrılmaz bir parçası ve tedarik zincirinin önemli bir halkası olarak dünyanın hemen her yerinde saygın bir iş kolu olarak öne çıkmışken, ülkemizde hak ettiği değeri görememektedir.
Dış ticaretin gizli kahramanı olan, yaklaşık 50.000 kişiye istihdam sağlayan, tedarik zincirinde saat gözetmeden kesintisiz hizmet sunan gümrük müşavirliği sektörünün hak ettiği değeri görmesi, tüm sektör çalışanlarının temel beklentisidir. Bu doğrultuda; kurumsal yapıda hizmet veren, profesyonel yönetimlere ve uzman kadrolara sahip, IT altyapısı güçlü, teknoloji ve inovasyon odaklı şirketlerin sayısının artması, sektörün de gücünü artıracaktır.
[1] https://ticaret.gov.tr/data/621cb9a313b8764714eb4739/Ticaret%20Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1%202021%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu_Ek_T%C4%B0CARET%20BAKANLI%C4%9EI%202021%20YILI%20FAAL%C4%B0YET%20RAPORU.pdf.pdf
Geri