Menşe Nedir? Menşe Şahadetnamesi Nedir?

Menşe Nedir?

Menşe bir eşyanın ekonomik milliyetidir. Türkiye’de hasat edilen bitkisel ürünler, Türkiye’de doğmuş ve yetiştirilmiş canlı hayvanlar gibi. Tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya, o ülke menşeli sayılır. Tümüyle bir ülkede elde edilen veya üretilen eşya ifadesinden; o ülkede çıkartılan madencilik ürünleri, o ülkede toplanan bitkisel ürünler, o ülkede doğan ve yetiştirilen canlı hayvanlar, o ülkede yetiştirilen canlı hayvanlardan elde edilen ürünler, o ülkede tutulan ve avlanan balıkçılık ve avcılık ürünleri, o ülkede kayıtlı veya tescilli olup, o ülkenin bandırasını taşıyan araçlar tarafından herhangi bir ülkenin kara suları dışındaki denizlerden çıkartılan av ürünleri ve diğer deniz ürünleri, söz konusu ülkede kayıtlı ya da tescilli olan ve ülkenin bandırasını taşıyan, fabrika gemilerde denizlerden çıkartılan av ürünleri ve diğer deniz ürünleri elde edilen ürün, o ülkenin kara suları dışındaki denizlerin dibinden ya da deniz dibindeki toprağın altından münhasır işletme hakkına sahip olarak o ülke tarafından çıkartılan ürünler, sadece hammadde elde etmek için o ülkede toplanan, imalat işlemlerinden veya kullanım kalıntılarından elde edilen atık ve artıklar ve yukarıdaki bentlerde sayılan eşyadan üretimin herhangi bir aşamasında elde edilen eşya ile bunların türevlerinden elde edilen eşya, anlaşılır.

Menşe kavramı eşyanın ithalatı sırasında gümrük vergilerinin hesaplanması, ticaret politikası önlemlerinin uygulanması (gözetim ve korunma önlemleri, miktar kısıtlamaları, anti-damping vergisi vs.) menşe ülkeye göre belirlenmesi ve  dış ticarete ilişkin istatistik tutulması yönüyle önem arz etmektedir.

UGM Gümrük Müşavirliği hizmeti hakkında bilgi alın.

Menşe Kuralı Nedir?

Kyoto Sözleşmesi’nde menşe kuralı; “ulusal mevzuat veya uluslararası anlaşmalarla belirlenmiş ilkelerden hareketle geliştirilmiş ve bir ülke tarafından eşyanın menşeini tespit etmek amacıyla kullanılan spesifik hükümler” olarak tanımlanmıştır.

Tercihli veya tercihsiz ticaret anlaşmalarının ortak özelliği, söz konusu düzenlemelerin uygulanabilmesi için malların iktisadi milliyetinin belirlenmesini sağlayan kurallara ihtiyaç duymalarıdır. Bu bakımdan, menşe; eşyanın ‘iktisadi milliyeti’ olarak tanımlanırken, menşe kuralları da eşyanın hangi ülke menşeli olduğunun belirlenmesini sağlayan spesifik kurallar olarak tanımlanabilmektedir. Uluslararası ticarette, eşyanın menşe ülkesine bağlı olarak değişen gümrük vergilerinin uygulanması veya belirli ülkeler menşeli eşyanın ithalatta anti-damping, telafi edici gümrük vergisi, korunma önlemi veya miktar kısıtlaması gibi ticaret politikası araçlarına tabi olması, eşyanın menşeinin belirlenmesini gerekli kılmaktadır Menşe bir eşyanın ekonomik milliyetidir. Türkiye’de hasat edilen bitkisel ürünler, Türkiye’de doğmuş ve yetiştirilmiş canlı hayvanlar, Türkiye topraklarından çıkartılan mineral ürünler, TÜRK MENŞELİDİR

Menşe Şahadetnamesi Nedir?

İhracatta menşe şahadetnamesi düzenlenmesi mecburi değildir, ithalatçı ülkenin o eşya için menşe şahadetnamesi araması halinde düzenlenir. İthalatta ise, Gümrük Yönetmeliği’nin 205 inci maddesinin dördüncü fıkrası hükümleri saklı kalmak kaydıyla, menşe esaslı ticaret politikası önlemlerine, ilave gümrük vergisine veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülüklere tabi eşyanın serbest dolaşıma girişinde önlemin, ilave gümrük vergisinin veya mali yükümlülüklerin uygulanmaması için eşyanın söz konusu uygulamalara tabi ülke menşeli olmadığını veya başka bir ülkede gördüğü değişiklik ve işlemler dolayısıyla o ülke menşeli sayılmaması gerektiğini tevsik etmek üzere menşe ülkenin veya ihracatçı ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenmiş olan menşe şahadetnamesinin ibraz edilmesi gerekir.

Menşe Şahadetnamesi Çeşitleri Nelerdir?

Menşe şahadetnamesinin temel olarak iki farklı çeşidi bulunmaktadır ve bunlar tercihli ve tercihli olmayan menşe olmak üzere adlandırılmaktadır.

Menşe esaslı ticaret politikası önlemlerine, ilave gümrük vergisine veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülüklere tabi eşyanın serbest dolaşıma girişinde önlemin, ilave gümrük vergisinin veya mali yükümlülüklerin uygulanmaması için eşyanın söz konusu uygulamalara tabi ülke menşeli olmadığını veya başka bir ülkede gördüğü değişiklik ve işlemler dolayısıyla o ülke menşeli sayılmaması gerektiğini veya İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için öngörülen gümrük vergisi oranının aynı listelerde yer alan Diğer Ülkeler sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda belirlenmiş olması halinde eşyanın Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülke menşeli olduğunu tevsik etmek üzere menşe ülkenin veya ihracatçı ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenmiş olan menşe şahadetnamesi ibraz edilir.

Menşe şahadetnamesinin sonradan ibraz edileceğinin serbest dolaşıma giriş beyannamesinde belirtilmesi veya ibraz edilen menşe şahadetnamesinin şekil veya muhteva itibarıyla yanlış veya eksik bilgi taşıması nedeniyle gümrük idaresince kabul edilmemesi halinde; İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için uygulanan yüksek oranda vergiden kaynaklanan gümrük vergisi farkı, menşe esaslı ticaret politikası önlemleri, ilave gümrük vergisi veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülükler nakit teminata bağlanmak suretiyle usulüne uygun bir menşe şahadetnamesi ibrazı için beyannamenin tescil tarihinden itibaren altı aylık süre verilir. Mücbir sebep halleri saklı kalmak ve bitiminden önce başvurmak kaydıyla bu süre gümrük idare amirince en fazla otuz gün uzatılabilir. Süresi içinde usulüne uygun olarak düzenlenmiş menşe şahadetnamesinin ibrazı halinde alınan teminat iade edilir. Menşe şahadetnamesinin kabul edilmemesi halinde ise alınan teminat irat kaydedilir.

İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için uygulanan yüksek oranda vergiden kaynaklanan gümrük vergisi farkı, menşe esaslı ticaret politikası önlemleri, ilave gümrük vergisi veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülüklerin beyan edilerek ödenmesi halinde, beyannamenin tescil tarihinden itibaren altı aylık süreyi aşmamak üzere menşe şahadetnamesi ile gümrük idaresine başvurulması halinde, tahsil edilen tutar geri verilir. Mücbir sebep halleri saklı kalmak ve bitiminden önce başvurmak kaydıyla bu süre gümrük idare amirince en fazla otuz gün uzatılabilir.

Menşe Şahadetnamesi Geçerlilik Süresi Ne Kadardır?

İthalatta düzenlendiği tarih itibariyle ilk ibraz süresine ilişkin bir hüküm bulunmamakla birlikte, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin yazısında; menşe ve dolaşım belgelerinin kulanım süresinin altı (6) aydan bir (1) yıla çıkarıldığı belirtilmiştir.

Yazıda, 1 Ağustos 2024 tarihli ve 32619 sayılı Resmi Gazete’de, Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 148)’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 205) ve Gümrük Genel Tebliği (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 149)’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ’in (Gümrük İşlemleri) (Seri No: 206) yayımlandığı belirtilerek, 01 Ağustos 2024 tarihi itibariyle kullanım süresi devam eden ve Oda satış tarihleri esas alınarak geçerlilik süresinin bir (1) yıla uzatıldığı bildirilmiştir.

Menşe Kuralları Nelerdir?

Menşe kuralları iki ana kategoriye ayrılır:

Tercihli Menşe Kuralları ve tercihsiz menşe kuralları.

Tercihli menşe kuralları, belirli ticaret anlaşmaları veya serbest ticaret anlaşmaları kapsamında gümrük vergilerinin indirilmesini veya muafiyetini sağlayan kurallardır. Bu kurallara uymak için ürünlerin belirli bir oranda yerel girdi içermesi veya belirli üretim süreçlerinden geçmesi gerekir.

Tercihli menşe kurallarının bazı örnekleri şunlardır: 

• Avrupa Birliği (AB) ülkeleri arasında ticarette kullanılan EUR.1 Menşe Şahadetnamesinin düzenlenmesi için ürünlerin AB ülkelerinde belirli bir oranda yerel girdi içermesi gerekir. 
• Türkiye ve AB ülkeleri arasında ticarette kullanılan A.TR Menşe Şahadetnamesinin düzenlenmesi için ürünlerin Türkiye veya AB ülkelerinde belirli bir oranda yerel girdi içermesi gerekir.
• Form A: Gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkelere ihraç ettiği ürünlerde kullanılan Form A Menşe Şahadetnamesinin düzenlenmesi için ürünlerin belirli bir oranda yerel girdi içermesi gerekir.

Tercihsiz menşe kuralları, herhangi bir özel ticaret anlaşmasına bağlı olmadan uygulanan kurallardır. Bu kurallar, ürünlerin hangi ülkede üretildiğini veya işlendiğini belirlemek için kullanılır.

Tercihli Menşe Kuralları

Tercihli menşe kuralları, belirli ticaret anlaşmaları veya serbest ticaret anlaşmaları kapsamında gümrük vergilerinin indirilmesini veya muafiyetini sağlayan kurallardır. Bu kurallara uymak için ürünlerin belirli bir oranda yerel girdi içermesi veya belirli üretim süreçlerinden geçmesi gerekir.

Tercihli menşe kurallarının bazı örnekleri şunlardır: 

• Avrupa Birliği (AB) ülkeleri arasında ticarette kullanılan EUR.1 Menşe Şahadetnamesinin düzenlenmesi için ürünlerin AB ülkelerinde belirli bir oranda yerel girdi içermesi gerekir. 
• Türkiye ve AB ülkeleri arasında ticarette kullanılan A.TR Menşe Şahadetnamesinin düzenlenmesi için ürünlerin Türkiye veya AB ülkelerinde belirli bir oranda yerel girdi içermesi gerekir.
• Form A: Gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkelere ihraç ettiği ürünlerde kullanılan Form A Menşe Şahadetnamesinin düzenlenmesi için ürünlerin belirli bir oranda yerel girdi içermesi gerekir.

Tercihsiz Menşe Kuralları

Tercihsiz menşe kuralları, herhangi bir özel ticaret anlaşmasına bağlı olmadan uygulanan kurallardır. Bu kurallar, ürünlerin hangi ülkede üretildiğini veya işlendiğini belirlemek için kullanılır.

Tercihli Olmayan Menşe Şahadetnamesinin Kullanımı

Herhangi bir tercihli ticaret anlaşmasına bağlı olmadan, bir ürünün hangi ülkede üretildiğini veya işlendiğini belgelemek için kullanılan resmi bir belge, tercihli olmayan menşe şahadetnamesidir. Ürün, ithalatçı ülkenin gümrük idaresine bu belge ile beyan edilir.

Tercihli olmayan menşe şahadetnamesi, aşağıdaki durumlarda kullanılabilir:

• Gümrük vergilerinin ve kotalarının uygulanması: Tercihli olmayan menşe şahadetnamesi, hangi ülkenin mallarına gümrük vergilerinin ve kotalarının uygulanacağını belirler.
• Ticaret politikası önlemlerinin uygulanması: Tercihli olmayan menşe şahadetnamesi, anti-damping vergileri, ticaret ambargoları ve diğer ticaret politikası önlemlerinin uygulanmasını garanti eder.
• İstatistiksel amaçlar: İthalat ve ihracat istatistikleri, tercihli olmayan menşe şahadetnamesi kullanılarak toplanır.

Menşe Şahadetnamesi ve EUR.1 Belgesi ne işe yarar?

Menşe Şahadetnamesi, eşyanın tercihli olmayan menşe statüsünü kanıtlamaya yarayan bir belgedir. EUR.1 Dolaşım Sertifikası, sertifikası muhteviyatı eşyanın anlaşma kuralları çerçevesinde menşeli olduğunu gösteren, ihracatçı tarafından doldurulduktan sonra Ticaret/Sanayi Odaları tarafından gerekli kontroller yapılarak tespit edilen ve gümrük idaresince vize edilmesini müteakip geçerli olan menşe ispat belgesi olup aramızda tercihli ticaret anlaşması olan ülkelerle yapılan ticarette indirimli tarifeden yararlanmayı sağlar.

A.TR Belgesi ile EUR.1 Belgesi arasında ne fark vardır?

A.TR Dolaşım Belgesi; 2006/10895 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına göre, Türkiye veya Toplulukta serbest dolaşımda bulunan eşyanın Gümrük Birliği çerçevesinde tercihli rejimden yararlanabilmesini sağlamak üzere, gümrük idaresince ya da bu idare tarafından yetki verilmiş kuruluşlarca düzenlenip gümrük idaresince vize edilen belgedir. A.TR Dolaşım Belgesi, eşyanın serbest dolaşım durumunda olduğunu gösteren bir belge olup eşyanın menşeini göstermez. EUR.1 Dolaşım Belgesi ise eşyanın menşeini kanıtlamaya yarayan bir belgedir.

Tedarikçi beyanı ne demektir?

Tedarikçi beyanı, Gümrük Birliği kapsamında serbest dolaşımda bulunan ve Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi, Pan-Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi veya Batı Balkan Menşe Kümülasyon Sistemine taraf ülkelerden biri menşeli eşyanın tercihli menşe statüsünü kanıtlayan belgedir. Tedarikçi beyanına ilişkin hükümler 28.09.2006 tarihli 26303 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2006/10895 sayılı Türkiye ile AT Arasında Oluşturulan Gümrük Birliğinin Uygulanmasına İlişkin Esaslar Hakkında Karar ile düzenlenmiştir.

Menşe Şahadetnamesi tedarikçi beyanı yerine geçer mi?

Hayır. Çünkü menşe şahadetnamesi eşyanın tercihli olmayan menşeini kanıtlamaya yarayan bir belgedir. Tedarikçi beyanı ise eşyanın tercihli menşe statüsünü kanıtlayan bir belgedir.

Fatura beyanı nedir?

Fatura beyanı da EUR.1 Dolaşım Sertifikası gibi eşyanın tercihli menşeini gösteren bir belge olup, fatura muhteviyatı eşyanın anlaşma kurallarına göre menşeli olduğunun ihracatçı tarafından fatura, teslimat notu veya başka bir ticari belge üzerinde yazılı olarak beyanıdır. Tercihli menşein uygulanmasına dair bazı yönetmelikler saklı kalmak kaydıyla, kıymeti 6000 EURO’nun altında olan eşya için tüm ihracatçılar tarafından, 6000 EURO’nun üzerinde olan eşya için ise sadece onaylanmış ihracatçılar tarafından düzenlenebilir.

Form A Belgesi ile Menşe Şahadetnamesi arasında fark var mıdır?

Evet. Form A Belgesi, Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GTS) çerçevesinde tercihli rejimden faydalanması talep edilen eşyanın GTS ülkesi menşeli olduğunun ispatı için kullanılan bir belgedir. Yani, eşyanın tercihli menşe statüsünü gösterir. Menşe şahadetnamesi ise, eşyanın tercihli olmayan menşe statüsünü gösteren bir belge olduğundan dolayı herhangi bir şekilde indirimli tarifeden faydalanmayı sağlamamaktadır.

GTS kapsamında uluslararası prosedürün tamamlanması ne demektir?

GTS kapsamında tercihli ticaretten faydalanmak amacıyla düzenlenen Form A belgelerinin kabul edilebilmesi için GTS’den faydalanan ülkelerin Türkiye’ye, kendi ülkelerinde Form A Menşe Belgelerini düzenleme yetkisine sahip resmi idarelerin isim ve adreslerini, bu idarelerce kullanılan mühürlerin örnek baskılarını ve Form A Menşe Belgelerinin kontrolünden sorumlu ilgili resmi idarelerin isim ve adreslerini bildirmiş olmaları ve söz konusu ürünlerin menşeine ilişkin bilginin doğruluğunun veya belgenin geçerliliğinin kontrolü için Türkiye gümrük idarelerine gerekli yardımı sağlamayı taahhüt etmeleri gerekmektedir. Tüm bu prosedürler tamamlanmadan belgenin kabulü ve tercihli rejim uygulanması mümkün değildir.

Sonradan Kontrol nedir?

Eşyaların menşe statülerini kanıtlayan EUR.1, fatura beyanı, Form A ve Menşe Şahadetnameleri gibi belgelerin doğruluğundan şüphe eden ithalatçı ülke gümrük idareleri ilgili anlaşma hükümlerine göre bu belgelerin doğruluğunu ve kurallara uygunluğunu teyit ettirmek amacıyla ihracatçı ülke gümrük idaresine gönderebilmektedirler. Bu işleme sonradan kontrol denmektedir.

AKÇT kapsamı eşya için hangi menşe belgesi düzenlenir?

AKÇT ürünleri Türkiye ile AB arasındaki Gümrük Birliği kapsamı dışındadır ve bunların ticareti menşe esasına dayanmaktadır. Bu nedenle, AKÇT ürünlerinin menşe statüsünü kanıtlamak amacıyla EUR.1 Dolaşım Belgesi ya da fatura beyanı kullanılmaktadır. 

PAMK (Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon) Sistemi/PAAMK (Pan-Avrupa-Akdeniz Menşe Kümülasyon) Sistemi/BBMK (Batı Balkan Menşe Kümülasyon) Sistemi nedir? Hangi ülkeler dahildir?

PAMK Sistemi, Türkiye, AB ve EFTA ülkelerinin (İsviçre, Lihtenştayn, İzlanda ve Norveç) dahil olduğu çapraz menşe kümülasyonu esasına dayalı bir serbest ticaret alanı olarak tanımlanabilir. PAAMK Sistemi, Türkiye, Avrupa Birliği, EFTA, Cezayir, Fas, Filistin, İsrail, Lübnan, Mısır, Tunus, Ürdün ve Faroe Adaları’nın dahil olduğu çapraz menşe kümülasyonu esasına dayalı serbest ticaret alanı sistemi olarak tanımlanabilir. Batı Balkan menşe kümülasyonu sistemi; Türkiye, AB (sadece Gümrük Birliği kapsamındaki ürünler için), Arnavutluk, Bosna-Hersek, Karadağ, Makedonya, Kosova ve Sırbistan arasında çapraz menşe kümülasyonu uygulanabilmektedir. Batı Balkan menşe kümülasyonu sistemi, Türkiye’nin 4 Kasım 2011 tarihinde imzaladığı Pan Avrupa Akdeniz Tercihli Menşe Kuralları Hakkında Çok Taraflı Bölgesel Sözleşme ile PAAMK sisteminin bir parçası haline gelmiştir. Diğer bir ifadeyle, Çok Taraflı Bölgesel Sözleşme, PAAMK sistemini Balkan ülkelerine de teşmil etmektedir.