Türkiye’de Demir Çelik İthalatı

Türkiye’de dış ticaret rejimi libere olduğundan demir-çelik ithalatında bir kısıtlama bulunmamaktadır. Özellikle demir cevheri ihtiyacı olan ülkemiz, demir cevheri ve hurda demir ithalatını özendirmiş durumdadır. 

Demir ithalatı, özel sektör kuruluşları için herhangi bir kurumdan izin alınmadan yürütülen bir süreçtir. Kamu kuruluşları ise Ticaret Bakanlığı’ndan ön izin almak durumundadır.

Dünya Çelik Birliği verilerine göre, Türkiye demir-çelik üretiminde dünyada 8 inci sırada olmasına rağmen, demir-çelik ihracatında ilk 10 ülke arasında bulunmamaktadır. Demir-çelik üretiminde ve demir-çelik sektörü ihracatında Çin ilk sırada bulunmaktadır. Yine ihracat penceresinden bakıldığında Japonya, Almanya, ABD, Güney Kore ve Rusya’nın performansları dikkat çekicidir. Demir-çelik sektöründe en büyük ithalatçı ülke ise Almanya’dır. Almanya’nın imalat sanayisi için yüksek oranda demir-çelik hammaddesine ve ara mamullere ihtiyaç duyduğu aşikardır. 

Tüm ekonomiler için stratejik değerde olan demir-çelik girdisinin kullanılmadığı ya da üretiminde demir-çelikten üretilen makinelerin kullanılmadığı herhangi bir üretim dalı yok gibidir.

Türkiye, demir-çelik hurdası 9 milyar  olmak üzere yılda 12 milyar dolar civarında hammadde ithal ediyor. Yıllık  iç 20 milyar dolar tüketmekte  ve 17 milyar dolarını ihraç etmektedir. Buna göre, Türkiye’nin demir çelikte 1’e 3 kazandığını söylemek yanıltıcı olmayacaktır. Bu yönüyle bakıldığında, 12 milyar dolar civarında gerçekleşen toplam hammadde ithalatının, dış ticaret açığında olumsuz bir faktör olmadığı, tersine söz konusu ithalat sayesinde gerçekleştirilen üretimin, olabilecek çok daha büyük açıkların kapatılmasına önemli ölçüde katkı sağladığı ortaya çıkmaktadır.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, demir cevheri ithalatı geçtiğimiz 2023 yılı Aralık ayında bir önceki aya kıyasla %27,1 ve 2022 yılının aynı ayına kıyasla %177,7 artışla 925.799 mt seviyesinde kaydedildi. Bu süreçte ithalat değer olarak aylık %44,6, yıllık %195 artarak 122,21 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Yürürlükteki İthalat Rejimi Kararına göre, Vergi Usul Kanunun zorunlu kıldığı vergi numarası bulunan tüm tüzel veya gerçek kişiler  demir ithalatı yapabilmektedir. Fatura, menşe belgesi ya da dolaşım sertifikası gibi belgelerin temininden sonra ithalatçı firma veya firma temsilcileri gümrük idarelerine başvurarak Serbest Dolaşıma Giriş Beyannamesi tescil ettirmektedir. 

Eğer ürüne dönüştürülmüş bir demir-çelik sözkonusu ise Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından “zorunlu standart” olarak belirlenmiş standartlara uygunluk denetimi için anılan enstitü laboratuvarlarına başvurulması gerekmektedir.

İthalata konu demir ürünlerinin geçici depolama veya antrepo rejimi altında muhafazası işletmelere ciddi lojistik maliyetler yükleyebilmektedir. Özellikle dökme hurda demirin genel antrepolarda veya geçici depolama yerlerinde muhafazası hem fiziken hem de depolama maliyetleri açısından oldukça yüksektir.

Bu durumu gidermeye yönelik olarak, gümrük idareleri dökme demir getiren gemilerin özel iskelelere veya haddehane iskelelerine yük boşatmalarına izin vermekte ve ithalat süreci tamamlanıncaya kadar anılan eşya bu yerlerde geçici depolama statüsünde muhafaza edilebilmektedir.

TSE çelik standartları numaralandırma, çekme dayanımı ve kimyasal içerik esaslı standartlar oluşturmuştur. Bunları şöylece sıralamak mümkündür:

1. Malzeme Numarası Gösterimi: Karışıklığın engellenmesi bakımından işlevseldir. Beş haneli numaranın her bir basamağı farklı bir bilgi verir. Örneğin bu numaranın başında 1 varsa bu ürünün çelik olduğunu gösterir. 1 sayısının yanındaki noktanın sağındaki numaralar çelik türünü ve sıra numarasını gösterir.
2. Çekme Dayanımına Göre Gösterim: Çekme dayanımının ölçülmede kgf/mm birimi kullanılır. Kilogram-force bölü milimetrekare, çeliğin her milimetrekarelik kısmına uygulanan kuvveti gösterir. Minimum düzey esas alınır. Fe20 olarak kodlanmış bir malzemenin demir alaşımlı olduğu ve en az % 20 çekme dayananımı gösterebildiği anlaşılır. Çekme, mukavemet seviyesini belirleyen bir parametredir.
3. Kimyasal Analize Göre Gösterim: Çelik standartları içerikle yakından ilişkilidir. Kimyasal yapı, malzemenin kullanım alanının belirler. Karbon (C) çelikleri, element sembolünün başındaki rakamla değerlendirilir. Bunlar içeriğine göre, alaşımsız çelikler, düşük alaşımlı çelikler ve yüksek alaşımlı çelikler olarak üçe ayrılır.

Standart denetimlerinden geçen demir veya çelik ürünlerinin ithalat vergilerinin tahakkuku gerçekleştirilir. 72 nci fasılda yer alan demir hammaddeleri ve mamulleri için değişik vergi oranları belirlenmiştir. 

Bunun yanı sıra, malın menşe ülkesi veya gönderildiği ülkeye göre de farklı vergi tarifeleri uygulanmaktadır. Keza, bazı ülke veya ülke gruplarına da Türkiye ilave gümrük vergisi veya ek mali yükümlülük uygulayabilmektedir. Bu uygulamalar, zaman içinde değişebilmektedir.

Dünyada giderek yükselen yeşil dönüşüm ve sürdürülebilirlik akımları, işletmeleri cevherden demir üretimi yerine hurda demirden ürün elde etmeye yönlendirmektedir. Ama hangi yöntemle elde edilirse edilsin, demir ve çelik mamulleri daha uzun yıllar en stratejik ürünlerden birisi olmaya devam edecektir.