Teknolojideki hızlı gelişmelerle birlikte Sanayi devrimleri arasındaki zaman aralığı da giderek kısalmıştır. Artık akıllı cihazların ve yapay zekanın, yeni nesil üretim hatlarını tasarlayarak geliştirdiği; yeni iş modellerinin devreye alındığı, büyük veri (big data) analizleri ve bilgi depolama datalarının büyümesiyle teknolojinin her alanı etkisi altına aldığı 5. Sanayi Devriminin eşiğindeyiz. İnsansı yapay zekâ, blokzincir, dijital gerçeklik, robotlar, 5G hatta 6G, otonom araçlar, dronelar, akıllı ev ve şehirler yeni teknolojik dönüşümün birer parçası olarak bu yeni dönemde öne çıkmakta ve uluslararası ticareti de daha yoğun biçimde e-ticarete evirmektedir.

Dijitalleşme ticaretin ölçeğini, kapsamını ve hızını, erişilebilirliğini artırarak, firmaların dünya genelinde dijital olarak bağlantılı daha fazla sayıda müşteriye yeni ürün ve hizmetlerini sunmalarına olanak tanımaktadır. Aynı zamanda firmaların, özellikle de küçük olanların, büyümelerinin önündeki engelleri aşmak için yeni ve yenilikçi dijital araçları kullanmalarına, ödemelerini kolaylaştırmaya, iş birliğini daha mümkün ve kolay kılmalarına, bulut tabanlı hizmetlerin kullanımı yoluyla sabit varlıklara yatırım yapmaktan kaçınmalarına ve kitlesel fonlama gibi alternatif finansman mekanizmalarını kullanmalarına imkân sağlamaktadır.

Dijitalleşme, aynı zamanda mal ticareti yapma şeklimizi de değiştirmektedir. Dünya genelinde kentleşmenin %56'ya ulaşması, internet kullanımının (dünya nüfusunun %67.9 'u ) yaygınlaşması, özellikle pandemi döneminde elektronik yolla alışveriş alışkanlığının daha da artması ve çevrimiçi platformların büyümesi, uluslararası sınırların ötesinde satılan küçük paketlerin sayısının da artmasına; e-ticaret işlemlerinin perakende ticaret içindeki payının büyümesine (yaklaşık %21.5) neden olmuştur. Bu durum, politika yapıcılar için hızlı kargo işlemlerine de konu e-ticaretin fiziksel yönetiminden, risk yönetimine (sahte mallar veya biyogüvenlik standartlarına ilişkin) ve vergilerin tahsilatıyla ilgili gelir sonuçlarına kadar uzanan bir dizi sorunun ortaya çıkmasına da neden olmaktadır.

Gümrük ve Dış Ticaret İşlemlerinde Dijitalleşme

Gümrük ve dış ticaret işlemlerinin temel üç aktörü; gümrük idareleri, gümrük müşavirleri ve dış ticaret yapan firmalardır. Dolayısıyla bu 3 aktör arasında işleyen yapının dijitalleşmeyle nasıl evrildiğine odaklanmak uygun olacaktır.

Dünya Gümrük Örgütü’nün (DGÖ) öncülük ettiği çalışmalarla; DGÖ SAFE Standartlar Çerçevesi, DGÖ veri modeli, tek pencere sistemi (single window system), tek durakta işlem, veri bankaları, yetkilendirilmiş yükümlü (AEO), sonradan kontrol uygulamaları dahil kolaylaştırmalar; konteyner güvenliği uygulamaları, gümrük kapılarında modern tarama sistemleri ve nükleer madde dedektörlerinin kullanımı, veri işlemeyle risk analizi esaslı kontrollerle bir yandan yasal ticareti kolaylaştırılırken, bir yandan da yasadışı ticaretle etkin mücadele yolunda teknolojiden en üst seviyede yararlanılmaya gayret edilmiştir.

Gümrük işlemlerine ilişkin süreçlerde görev ifa eden gümrük müşavirleri, adına hareket ettiği müşterisinden temin ettiği bilgileri inceler; gerekli izinleri yetkili otoritelerinden alır; gümrük beyanını oluşturur ve gümrük idaresine teslim eder; gümrük otoriteleriyle gerekli temasları sağlayarak varsa onların soru ve taleplerini temsil ettiği müşterisi adına karşılar; fiziki kontrole eşlik eder; müşterisi adına tüm süreçleri tamamlar; bir çok durumda müşterisi adına vergileri ve oluşan masrafları öder; eşyanın gümrükten çekilmesini sağlar; sürece ilişkin raporlamaları müşterisine iletir; evrakları teminle arşivlenmesi sürecini de müşterisinin talebine göre yönetir. Gümrük müşavirlerinin kabaca anlatılan bu iş süreçlerindeki dijitalleşme çabaları; özellikle risk yönetimi, data entegrasyonu, kıymet/tarife/menşe/rejim başta olmak üzere verilerin doğrulanması, beyannamelerin doldurulması, ödeme hizmetleri, e-arşiv gibi işlemlere odaklanılarak gümrük beyan süreçlerinin uçtan uca yönetimini geliştirmeyi hedeflemektedir. Bunun yanı sıra gümrük ve dış ticaret süreçlerinde etkinlik, doğruluk, hız, kırtasiyeciliği ve maliyetleri azaltma amacıyla, yapay zekâ ve özellikle tekrar eden süreçlerde robot kullanımı da artmaktadır.

Gümrük Müşavirliği Sektörü İçin Dijitalleşme

Dijitalleşme, gümrük idareleri için olduğu kadar, gümrük ve lojistik sektörü için de özel önem ve yere sahiptir. Gümrük müşavirliği şirketleri, hizmet verdikleri firmaların gümrük ve dış ticaret işlemlerini en az maliyetle, en seri ve hatasız biçimde, en az riskle tamamlayabilmek için dijital dönüşüme ihtiyaç duymaktadır. Daha eşya ülkeye gelmeden, ithal öncesi izin süreçlerinde teknik düzenlemeler bağlamındaki gerekliliklerin karşılanmasından tutun, eşyanın işlemleri tamamlanarak teslim edildikten sonra sonradan kontrol işlemlerine kadar uzanan tüm süreçte ve arşivlemede IT uygulamaları önemli işlev görmektedir.

Özet beyanın verilmesi, izin belgelerinin alınması, GTİP’in belirlenmesi, beyannamenin doldurulması, teşvik belgelerinin ve DİİB/Dİİ’lerin takibinde IT teknolojilerinden istifade edilmektedir.

Bugün UGM ’de olduğu gibi kimi ürünlerde yapay zeka ile GTİP tespiti, chatbot ile yazılı/sesli bilgilendirme ve yönlendirmeler, data entegrasyonu ile gümrük beyannamelerinin otomatik doldurulması, KPI’larla tüm gümrükleme süreçlerin ölçülmesi, takibi, müşteri çalışma portalları ve mobil uygulamalar üzerinden firmalara tüm verilerin müşteriye özel çözümlerle raporlanması, tek pencere sistemlerine girişte robotik uygulamalardan yararlanılması, araç takip sistemleri ve sensörlerle TIR’ların, konteynerlerin, antrepoların izlenmesi, dijital arşivlerle milyonlarca evrakın kolayca ve sistematik olarak saklanabilmesi, yapay zeka uygulamalarıyla risk analizleri yapılması, denetimlerde yapay zekadan istifade ile süreçlerin hızlandırılması ve hataların kolayca tespiti, akıllı uygulamalarla beyanname ve belge kontrollerinin en iyi performansla gerçekleştirilmesi, oluşan Big Data’nın doğru kullanımıyla verilerin işlenmesi ve tekrarların önlenmesi, bilginin yayılması, çalışan verimliliğinin yapay zeka ile tespiti ve geliştirilmesi, dijitalleşmenin gümrük müşavirliği firmalarına sunduğu kimi imkanlardır.