E- TİCARET VE COVID-19’UN ETKİLERİ
Giriş
E-Ticaret Türkiye’de son 10 yılda internet kullanımı ve bilişim sistemlerindeki gelişmeler ile artış göstermiştir. Türkiye’de ve dünyada e-ticaretin artması, mesafelerin ticarete engel olmadığını ve bu ticaretin firmalara sınır ötesi pazar paylarını arttırma imkânı sunduğunu göstermektedir. Covid-19 salgınının ortaya çıkması ile tüketicilerin evlerinde geçirdikleri süreler uzamış, yüz yüze alışverişin saatleri de sınırlandırıldığından, bu kısıtlamalar e-ticareti ve dijital dönüşümü hızlandırmış ve arttırmıştır. Gelecek dönemlerde e-ticaret kapsamında yapılan alışverişlerin artacağını söylemek kehanet olmayacaktır. Dolayısıyla, devletler de çabalarını bu yeni tür ticaretin önündeki engelleri kaldırmaya yoğunlaştıracaktır.
Elektronik Ticaret
Elektronik ticaret ya da e-ticaret, 1995 yılında internet kullanımının artmasıyla ortaya çıkan, ticaretin elektronik ortamda yapılmasıdır. Mal ve hizmetlerin üretim, tanıtım, satış, sigorta, dağıtım ve ödeme işlemlerinin bilgisayar ağları üzerinden yapılmasıdır. Elektronik ticaret, tüm dünyada ticaretin serbestleştirilmesi ile 1995 yılından sonra yaşanan ve bilgi iletişimini kolaylaştıran teknolojik gelişmelerin bir parçası olarak ortaya çıkmıştır 1.
E-Ticaret; bilginin, ürünlerin, hizmetlerin alım, satım ve değiş tokuş süreçlerinin internet üzerinde ve bilgisayar ağları yardımı ile yapılması şeklinde tanımlanır. Dünya Ticaret Örgütü e- ticareti; mal ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının internet üzerinden yapılması şeklinde tanımlamıştır. Bu tanıma göre e-ticaretin süreçleri üç aşamadan oluşmaktadır. Bunlar;
- Üretici ve tüketicileri, alıcı ve satıcıları araştırma aşaması,
- Tarafların anlaşması ve satışın yapılmasının ardından sipariş verilmesi ve ödemenin yapılması,
- Malların alıcılara sevkiyatı ve teslimi aşaması,
Bir ticari işlemin e-ticaret sayılması için bu aşamalardan birinin ya da hepsinin elektronik ortamda yapılmış gerekmektedir 2. E-ticaret ile günümüzde kişi veya kuruluşların web siteleri üzerine sanal mağazalar veya sanal alışveriş merkezlerini eklediğini görebilirsiniz. Bir e-ticaret sitesinden bilgisayar teknolojisi veya elektronik iletişim kanallarını kullanarak kolayca alışveriş yapabilirsiniz. E-ticaret, bilgi, ürün veya hizmet satın alma ve satma faaliyetinin bilgisayar ağları kanalıyla gerçekleştirilmesi ve sunulan bilgi, ürün veya hizmet için talep yaratmak, müşteri desteği vermek ve ticari kurumlar ve müşterileri arasındaki ticari ve lojistik iletişimi yine küresel bilgisayar ağları kanalıyla sağlamaktır. Bunun bir sonucu olarak, firmanın yönetimini kolaylaştırıcı bilgiler de temin edilmiş olunmaktadır. Elektronik Ticaret, İnternet üzerinde sunulan bilgi, ürün ve hizmetlere hemen hemen dünyanın her yerinden anında ve rahatlıkla erişim imkânı sağlamaktadır 3. Geleneksel pazarlama yöntemlerine, internet olanaklarını da ekleyen kuruluşlar belirli bir kitleye satış yapabilmenin ötesine geçip, üretkenliği ve yaratıcılığı arttıran küresel e-ticaret bağlantıları kurma şansını yakalamışlardır. Eskiden birçok şirket televizyon, gazete, radyo gibi araçları kullanarak potansiyel müşterilerine ulaşmaya çalışırken, günümüzde bunlara internet üzerinden daha kolay ulaşmaktadırlar 1.
Elektronik ticaretin araçları, birbirleriyle ticaret yapanların ticari işlemlerini kolaylaştıran telefon, faks, bilgisayar, elektronik ödeme ve para transfer sistemleri, elektronik veri değişimi sistemleri ve internet gibi her türlü teknolojik üründür. EDI, ticaret yapan iki kuruluş arasında, insan faktörü olmaksızın bilgisayar ağları aracılığı ile belge ve bilgi değişimini sağlayan bir sistem olarak elektronik ticaretin önemli bir aracı olarak ortaya çıkmıştır. Elektronik ticaret açısından en etkin araç olarak kabul edilen yeni internet teknolojileri; ses, görüntü ve yazılı metni aynı anda, daha hızlı ve güvenli bir şekilde ilettiğinden, internet üzerinden yapılan bu işlemlerin maliyeti diğer araçlara göre daha düşük olmaktadır. İnternet sayesinde, artık kapalı yapıdan açık yapıya geçerek küreselleşen ağların getireceği avantajlardan yararlanılmaktadır 1.
E-Ticaret özellikle KOBİ'lerin (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin) dünya ticaretinden daha büyük pay elde etmelerine olanak sağlamaktadır. Elektronik ticaret, özellikle KOBİ'ler için çok uygun bir ticaret şeklidir. Bu şekilde, ürün seçenekleri artmakta, ürünlerin kalitesi yükselmekte ve daha hızlı bir şekilde ödeme yapılarak ürünlerin teslim alınmasını sağlanmaktadır. Potansiyel tüketicilerin dünyanın her yanında pazara arz edilen ürünler hakkında bilgi sahibi olmalarına ve yeni üreticilerin dünya pazarlarına girmesine imkân vermektedir. Daha düşük fiyatlı ve kaliteli ürünlerin pazara girmesi nedeniyle, üreticiler arasında rekabet artmakta ve işletmeler tüm ticari işlemlerin maliyetinin düşürülmesi için çaba sarf etmektedir. Elektronik ticaret, üretici ve tüketicileri, özellikle KOBİ'leri geleneksel ticaret engellerinden; pazara uzaklık, bilgi eksikliği ve talebe uygun üretim yapılamayışı gibi dezavantajlardan koruduğu oranda yararlı olacaktır.
Ancak, elektronik ticaret ülkelerin tüm ticari sorunlarını çözemez. Elektronik ticaret konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmayan ülkeler ilk aşamada interneti sadece reklam veya pazar araştırması amacıyla kullanabilmektedir. İnternet küresel etki yaparak ekonomiyi, ticareti ve siyaseti de etkilemektedir. Dünya çapındaki iş dünyasının önderleri, kendi şirketlerinin ayakta kalma ve rekabet edebilme kabiliyetlerinde internetin oynadığı rolü kabul etmektedir. Şirketlerin, bu yeni ekonomide rekabet edebilmek için internetin gücünden yararlanma ihtiyacı ortaya çıkmıştır 1. Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler firmalara hem zaman hem de coğrafi olarak uzak ve ilgili kurumlarla yardımlaşmayı sağlayarak rekabet avantajı sağlamaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinde görülen ilerlemeler, ticari işlemlerde bilgi ve belgelerin elektronik ortama aktarılması, bu ortamda işlem yapılmasını ve e-ticaretin hızla yaygınlaşmasını sağlamıştır. E- ticaret yeni ve geleneksel ticaretin alternatifi olmayıp, bilgi teknolojilerinin ve elektronik ortamın gelişmesi ile oluşan, ticareti kolaylaştıran bir yeniliktir. Uluslararası ticarette e-ticaret uygulaması ile malların fiziki olarak ticaretinde, gümrük vergileri açısından fazla bir değişiklik beklenmemektedir. Malların e-ticaretinde ürünün tanıtımı, siparişi ve ödeme elektronik ortamda yapılmaktadır 2.
Henüz malları bir yerden diğer yere ışınlayan bir teknoloji geliştirilmediğinden, malların alıcıya teslimi geleneksel yöntemlerle yapılmaktadır. Bununla birlikte, malların gümrük vergisi, KDV ve diğer eş etkili vergileri elektronik bankacılık yoluyla ödenmektedir. Bir başka anlatımla, uluslararası ticarette e-ticaret özellikle sipariş ve ödeme konusunda kolaylıklar sağlarken, eşyanın gümrüğe getirilerek muayeneye sunulması ve gümrükten çıkarılması yine eski yöntemlerle manuel olarak gerçekleştirilecektir. Bu yönüyle, gümrük işlemlerinin daha hızlı gerçekleştirilmesiyle birlikte, gümrüklerdeki iş akışlarının daha uzun süre değişmeyeceği beklenmektedir. Öte yandan, uluslararası ticarette e-ticaretin yaygınlaşması, kargo, posta taşımacılığındaki maliyetlerin düşmesi ve etkin hale gelmesi ile küçük ve düşük kıymetli mal ithalinde artış oluşacaktır 2.
E-ticaretin Avantajları
E-Ticaretin geleneksel ticaret yöntemlerine göre avantajları 3;
- Geleneksel ticarete kıyasla masraflarının az olması,
- Müşteri ile yüz yüze iletişim kurulmaması ve satış sorunlarının azalması,
- E-ticaret yapan kişiler çok kısa süreler içerisinde daha çok müşteriye ulaşabilirler,
- Müşteriniz e-ticaret sitenizi ziyaret ederek 7 gün 24 saat boyunca alışveriş yapabilmektedir,
- Depo, kira ve stok masrafları yok ya da azdır,
- Etkili bir yönetimle markanız kısa süreler içerisinde dünyada tanınan bir marka haline gelebilir,
- Sosyal medya platformlarına eklenen yeni özellikler sayesinde e-ticaret yapacak kişiler satışlarını kolay bir şekilde arttırmaktadır,
- E-ticaret, şirket ile hedef kitlesi arasında doğrudan ilişki sağlar,
- Satışçılara istedikleri bilgiyi sunar,
- Hızlı ve düşük maliyetlidir,
- Dağıtımda kolaylık ve fiyat avantajı sağlar,
- Tüketici ile daha rahat etkileşim kurar ve anında geri dönüş sağlar,
- Müşteri şikayetlerini kayıt altına alır ve geri bildirimi daha hızlıdır,
- Vade farksız taksit imkanları ve kargo ücrete dahil uygulamaları ile hem satışı arttırır hem de maliyet avantajı sağlar.
Tablo 1. Geleneksel Ticaret ile e-Ticaret Arasındaki Farklar
|
| Geleneksel Ticaret | E-Ticaret |
| Alışveriş Hızı | Zaman kaybı olabilir | Daha hızlıdır |
| Bilgi Edinme Yöntemi | Dergi, katalog, reklam | Web siteleri |
| Ödeme | Banka yoluyla/ Nakit | İnternet bankacılığı |
| İşlemler (Fiyat araştırması, sevkiyat) | Yazılı gerçekleşir | İnternet üzerinden gerçekleşir |
| Satış Elemanı | Daha çok gerekli olabilir | Daha az satış elemanı gereklidir |
Kaynak: Yılmaz ve Bayram, 2020: 39 (7)
E-Ticaretin Dünyada ve Türkiye’ deki Gelişimi ve Covid-19’ un Etkisi
BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Covid-19 etkisiyle 2020’de dünyada küresel gayri safi yurtiçi hasılanın %4,3 azaldığını tespit etmiştir. Küresel mal ticareti %9, küresel hizmet ticareti ise %15 azalmıştır. E-ticaretin küresel perakende içindeki payı 2019’dan 2020’ye % 14’ ten % 17’ ye yükselmiştir. 2019 ile 2020 yılı kıyaslandığında, Çin Halk Cumhuriyeti’nde perakendenin çevrim içi payı %19,4’ ten %24,6’ ya yükselmiştir. Kazakistan’da perakendenin online payı aynı dönemde %5’ ten %9,4’ e yükselmiştir. Tayland’da ise %60 artış gerçekleşmiştir. Covid-19 salgının dijital dönüşümün ve e-ticaretin daha hızlı gelişmesine yol açtığı tespit edilmiştir. Önümüzdeki dönemde, Covid-19 ile e-ticarete olan ilginin giderek artığını ve e-ticaret platformlarının kazanımlarının ve pazar paylarının yükseldiğini ve giderek gelişip artacağını söyleyebiliriz.
Dijital ekonomi ve e-ticaret, fırsatları ve zorlukları birlikte barındırmaktadır. Yaşanan zorluklar; gelir eşitsizliğinin artması, dijital uçurumun genişlemesi, otomasyon nedeniyle insan tarafından yerine getirilen işlerin ve görevlerin azalması ve ortadan kalkması, tüketicinin korunmasına ilişkin eski araçların kullanılamaz hale gelmesi, veri gizliliğinin rahatlıkla ihlali ve siber suçlar olarak sıralanabilir. Fırsatlar ise mal ve hizmet satışı için küresel pazara daha iyi erişim, perakende satış payının artması, dijital dönüşümün hızlanması sayılabilir. E-Ticaretin potansiyelinden yararlanan ülkelerin dijitalleşen bir ekonomide mal ve hizmetler için küresel pazardan daha fazla yararlanacakları ve bu potansiyelden yararlanmayan ülkelerin ise küresel rekabette geride kalacaklarını vurgulamışlardır 4.
Covid-19 dünya ekonomisinin hazırlıksız yakalamış ve bu dönemde ekonomik faaliyetlerde yavaşlamaya sebep olmuştur. Salgın sırasında ve sonraki iyileşme ve toparlanma dönemi için genel ticari faaliyetler azalırken, ihtiyaçların karşılanması e-ticaret yolu ile olmuş ve bu durum e-ticaretin yükselişe geçmesine sebep olmuştur 5. Küresel ekonomi 2007 mali krizinden fazlasıyla etkilenmişti. 2007 krizinin finans sektöründe 2 trilyon ABD doları zarara neden olduğu, ülkelerde oluşan durgunluk nedeniyle oluşan kaybın ise 10 trilyon ABD dolarının üzerinde olduğu tahmin edilmekte idi. Covid-19 salgını 2020’nin başlarında ortaya çıktığında henüz 2007 mali krizinin henüz etkileri tam olarak geçmemişti. Sonuç olarak, küresel ekonomi salgına en az dirençli olduğu bir dönemde yakalandı. 5.
Covid-19 salgını sonrası Türkiye’nin e-ticaret hacmi, 2020’nin ilk yarısında %64 artış göstermiştir. Türkiye’nin 2020 Ocak-Haziran döneminde e-ticaret hacmi 2019 yılının aynı döneminde 55,9 milyar TL’den (9,98 milyar ABD dolar) 91,7 milyar TL’ye (14,2 milyar ABD dolar) ulaşmıştır. 2020 yılındaki e-ticaret hacminin %91’i, 2019 yılındaki e-ticaret hacminin %81’ i yurt içi harcamalardan oluşmaktadır. 2020 yılında e-ticaret yoluyla internetten satışlar 558,7 milyon adetten 850,8 milyon adete yükselmiştir.
Türkiye’ de 2020 yılının Mart ayında Covid-19 vakaları ile karşılaşılması ile birlikte kapanma önlemleri Mart-Mayıs dönemlerinde uygulanmaya başlanmış ve %37 hacminde olan e-ticaret, Haziran ayında normalleşme süreci ile %93 seviyesine ulaşmıştır. Bu durum e-ticaretin Covid-19 ile hem Türkiye hem de dünya genelinde geleneksel ticaretin yerini almaya başlayacağının sinyallerini vermektedir. Covid-19 ile öne çıkan sektörler; gıda sektörü, banka ve finans sektörü yıllık %400 artış ile en yüksek büyüme elde eden sektörler olmuştur. Bunları yazılım sektörü %100, bahçe, mobilya ve dekorasyon sektörü, giyim sektörü %95 ve aynı orandaki ev satışları izlemiştir. Elektronik cihaz satışları ise %90 civarında gerçekleşmiştir. Covid-19’dan olumsuz etkilenen ve küçülen sektörler ise havayolları, ulaşım, konaklama, eğlence, sanat alanları olarak sıralanmaktadır 6.
Tablo 2. Türkiye’ nin 2020 yılı ilk 6 aylık E-Ticaret artış oranı
Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, e-bilgi platformu (8)
Tablo 3. E-Ticaret ve Genel Ticaretin Karşılaştırması
Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, e-bilgi platformu (8)
Tablo 4. E-Ticaret Hacminin Türkiye’ de Sektöre Göre Dağılımı
Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, e-bilgi platformu (8)
Tablo 5. E-Ticaretin Covid-19 Döneminde Sektörel Dağılımı
Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, e-bilgi platformu (8)
